Nhận diện rủi ro trong hoạt động thanh tra

Rủi ro luôn tồn tại trong đời sống xã hội, trong mọi hoạt động, diễn ra hằng  ngày, xung quanh chúng ta. Có nhiều quan niệm về rủi ro, xuất phát từ thực tiễn cuộc sống cho thấy: Theo quan điểm về rủi ro có quan điểm cho rằng: Rủi ro là một sự việc không mong muốn xảy ra với con người. Nó gây ra hậu quả, để lại thiệt hại mà chúng ta không biết, không lường trước được về không gian, thời gian, cũng như mức độ nghiêm trọng.

Rủi ro trong hoạt động thanh tra là nguy cơ tiềm ẩn, bất trắc xảy ra gây ra khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện hoạt động thanh tra, từ khâu chuẩn bị thanh tra, tổ chức thực hiện thanh tra cho đến khi kết thúc cuộc thanh tra tác động tiêu cực đến kết quả và mục đích hoạt động thanh tra. Rủi ro trong hoạt động thanh tra là hiện tượng có khả năng xảy ra trong toàn bộ quá trình tổ chức và hoạt động của Đoàn thanh tra.

Việc nhận diện và phòng ngừa, giảm thiểu những rủi ro trong hoạt động thanh tra có ý nghĩa quan trọng đối với người làm công tác thanh tra, kiểm tra.  

1. Rủi ro từ khoảng trống pháp lý

 Mặc dù công tác thanh tra có nhiều rủi ro, nhưng ngành Thanh tra vẫn được nhiều người yêu thích và nhiều người trong ngành vẫn muốn được đi thanh tra. Bên cạnh đó, trong hoạt động giám sát, công tác giám sát là cần thiết và bắt buộc, nhưng làm thế nào để đạt hiệu quả cao.

Trong quá trình thanh tra, công tác giám sát không được “làm gì” mà vẫn phải tham gia, nhưng nếu không tham gia giám sát thường xuyên thì khi Đoàn thanh tra có rủi ro thì đương nhiên công tác giám sát cũng sẽ có rủi ro. Như vậy, tất cả mọi việc đều xuất phát từ con người, nếu chúng ta đào tạo tốt, phân công công việc đúng đối tượng thì sẽ hạn chế được rất nhiều rủi ro trong thực tiễn thực hiện công tác thanh tra.

Theo cách tiếp cận từ góc độ phòng, chống tham nhũng, rủi ro có nhiều loại, có thể phân loại được, khi chúng ta “khoác áo” thanh tra là đã rủi ro rồi. Để hạn chế rủi ro chúng ta cần “khoác đúng áo”, khi hoạt động “đúng vai” thì rủi ro ắt sẽ được triệt tiêu bớt. Cần nhận diện được các rủi ro ở từng góc độ để phân loại và hạn chế rủi ro.

“Vai trò của người đứng đầu rất quan trọng, nếu người đứng đầu gương mẫu, đi đầu, làm trước, làm gương cho cấp dưới noi theo thì không bao giờ có tình trạng tham nhũng. Như vậy, nguy cơ trong ngành Thanh tra rất cao, nhận diện tốt rủi ro thì mới khắc phục được”.

2. Rủi ro trong quá trình thực hiện nhiệm vụ thanh tra

a. Rủi ro ngay trong bước đầu thực hiện nhiệm vụ

Trong công tác Thanh tra, ngay từ giai đoạn khảo sát, xây dựng kế hoạch thanh tra, thành lập Đoàn thanh tra, thẩm định, kết luận, đôn đốc xử lý sau thanh tra… đều có nguy cơ xảy ra rủi ro. Vậy cần nhận diện rủi ro, rủi ro nào thường gặp, nguyên nhân (thể chế, con người, hoạt động chỉ đạo điều hành của người có trách nhiệm, vấn đề khách quan như thiên – tai – địch – họa, hay dịch bệnh covid)… để hạn chế rủi ro. Trên thực tế, nhìn nhận ở góc độ tổng thể, có thể thấy vô vàn rủi ro và xảy ra bất cứ lúc nào, chúng ta cần tiếp cận theo hai hướng (đối với chủ thể và đối với đối tượng thanh tra). Rủi ro bắt nguồn từ lúc khảo sát nắm tình hình, thành lập Đoàn thanh tra, ra quyết định thanh tra tới lúc ra kết luận thanh tra. Bắt nguồn từ Luật, tính chủ động của cơ quan thanh tra chưa thực hiện đúng trong các văn bản pháp lý, phụ thuộc vào “cấp trên”, vì vậy luôn luôn có nguy cơ xảy ra rủi ro trong hoạt động thanh tra.

Ở phía đối tượng thanh tra ngành Thanh tra rất cần xây dựng bộ tiêu chí lựa chọn, thu thập thông tin, tài liệu liên quan tới đối tượng thanh tra, tìm ra những đối tượng có nguy cơ cao để đưa vào kế hoạch thanh tra.

Rủi ro xảy ra ngay tới những người ký phê duyệt kế hoạch thanh tra vì trên thực tế có những chủ thể ký phê duyệt kế hoạch thanh tra không kiểm soát hết được các phát sinh trong quá trình thực hiện nhất là ở thanh tra chuyên ngành, có Trưởng đoàn thanh tra, nhiều người có nghiệp vụ nhưng không có chuyên môn hay có những người có chuyên môn nhưng không có nghiệp vụ.

Bên cạnh đó, trong quá trình thanh tra, những đối tượng thanh tra đều nghĩ ra cách đối phó với Đoàn thanh tra, thậm chí nhờ các mối quan hệ, những người có “chức vụ” can thiệp vào quá trình thanh tra khiến Đoàn thanh tra rất khó làm việc, đây chính là thực tiễn, trong thực tế vẫn diễn ra.

“Hay ngay tới khâu ban hành kết luận thanh tra cũng có rủi ro liên quan tới bảo mật thông tin, đây là khâu rất khó khăn vì hiện nay nhiều thành viên còn không “ý thức” cao trong việc bảo mật”. Vì vậy, khi xây dựng Luật Thanh tra sửa đổi, Ban Soạn thảo, Tổ Biên tập cần đặt ra tất cả các tình huống xảy ra trong thực tế để xây dựng Luật trong thời gian tới được hoàn chỉnh và đầy đủ nhất. Lấy ví dụ cụ thể, ngay cả thanh tra thi tốt nghiệp hiện nay, rủi ro rất cao, mỗi người làm rất nhiều nhiệm vụ, Bộ Giáo dục và Đào tạo điều động đến 6.000 người, Thanh tra Chính phủ cũng phải vào cuộc để thanh tra kỳ thi để hạn chế rủi ro.

b.  Rủi ro trong quá trình thanh tra

Trong Luật Thanh tra 2022 đã xác định rất rõ mục đích hoạt động thanh tra Hoạt động thanh tra nhằm phát hiện hạn chế, bất cập trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền có giải pháp, biện pháp khắc phục; phòng ngừa, phát hiện và xử lý hành vi vi phạm pháp luật; giúp cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện đúng quy định của pháp luật; phát huy nhân tố tích cực; góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước; bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện hoạt động thanh tra, những rủi ro có thể xuất hiện khiến chất lượng hoạt động thanh tra chưa thực sự hiệu quả, đạt mục đích.

Rủi ro trong hoạt động thanh tra là những nguy cơ, bất trắc gây khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện, tác động tiêu cực đến kết quả và mục đích của hoạt động thanh tra. Rủi ro trong hoạt động thanh tra có thể được nhìn nhận từ nhiều khía cạnh khác nhau.

Kể cả ở góc độ chủ thể (thủ trưởng cơ quan quản lý Nhà nước, thủ trưởng cơ quan thanh tra, Trưởng đoàn thanh tra…) hay ở góc độ hoạt động đều có thể xuất hiện rủi ro trong các giai đoạn khác nhau… Bên cạnh đó, rủi ro trong hoạt động thanh tra còn được nhìn nhận ở góc độ nguy cơ xảy ra tiêu cực, tham nhũng như lợi dụng chức vụ, quyền hạn thanh tra để sách nhiễu, gây khó khăn, phiền hà cho đối tượng thanh tra.

Những rủi ro này xuất hiện từ nhiều căn nguyên khác nhau như từ khía cạnh pháp lý; khía cạnh thực tiễn. Theo đó, ở khía cạnh pháp lý, đó là do khoảng trống, tồn tại, hạn chế của quy định pháp luật hiện hành, tạo ra những kẽ hở, rủi ro khi tiến hành hoạt động thanh tra. Cụ thể như, sự phân định về phạm vi thanh tra không rõ ràng; quy định hiện hành về giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra hiện nay gây khó khăn trong quá trình thực hiện, nhất là thanh tra cấp cơ sở do số lượng biên chế có hạn; chưa có quy định thống nhất, cụ thể về tổ chức thẩm định và quy định thẩm định dự thảo kết luận thanh tra; thiếu các chế tài xử lý đối tượng có hành vi cản trở, chống đối…

Mặt khác, ở khía cạnh thực tiễn, rủi ro xuất phát từ phương pháp, cách thức chỉ đạo, điều hành hoạt động thanh tra như chưa chú trọng nâng cao chất lượng xây dựng và kế hoạch cho từng cuộc thanh tra. Hay chưa xác định rõ thời gian, cách thức, nội dung, đề cương, biện pháp thực hiện và phân công trách nhiệm; từ khâu kiểm tra, giám sát hoạt động Đoàn thanh tra; hoạt động thanh tra và kết luận thanh tra có nguy cơ biểu hiện thiếu khách quan, minh bạch, rõ ràng; kết luận thanh tra chưa cụ thể về mức độ thiệt hại, mức độ sai phạm và xác định trách nhiệm.

3. Áp dụng các biện pháp phòng ngừa để giảm thiểu những rủi ro trong hoạt động thanh tra

Cơ quan thanh tra áp dụng quản lý phòng ngừa, xử lý rủi ro nhằm tạo thuận lợi đối với các tổ chức, cá nhân chấp hành tốt pháp luật về thanh tra; đồng thời kiểm soát chặt chẽ các đối tượng không tuân thủ các quy định của pháp luật về thanh tra.

Cơ quan thanh tra thực hiện thu thập, phân tích thông tin, đánh giá rủi ro ở các giai đoạn trước, trong và sau thanh tra theo các tiêu chí được xác định trong từng thời điểm, phù hợp với quy định của pháp luật về thanh tra, điều kiện và khả năng thực tế để ra quyết định việc kiểm tra, giám sát, kiểm tra sau thanh tra.

Không tuân thủ pháp luật thanh tra; Có dấu hiệu vi phạm pháp luật thanh tra; Kết quả phân tích, đánh giá xác định mức độ rủi ro cao;

Để phòng ngừa, giảm thiểu những rủi ro trong hoạt động thanh tra, ngày 29/11/2022 Tổng Thanh tra Chính phủ Đoàn Hồng Phong vừa ký Quyết định số 465/QĐ- TTCP ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động Đoàn thanh tra của Thanh tra Chính phủ.

Theo đó, tại Điều 3 Quy chế quy định các hành vi bị nghiêm cấm như: Đề xuất, tham mưu, quyết định cử người không đủ điều kiện, tiêu chuẩn tham gia Đoàn thanh tra; tiết lộ thông tin, tài liệu liên quan đến nội dung, kết quả làm việc của Đoàn thanh tra, Báo cáo kết quả thanh tra của thành viên và Đoàn thanh tra, dự thảo Kết luận thanh tra; ý kiến chỉ đạo của Lãnh đạo Thanh tra Chính phủ, Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, Thủ tướng Chính phủ về cuộc thanh tra cho các tổ chức, cá nhân không có trách nhiệm biết. Tự ý tiếp xúc với đối tượng thanh tra và cơ quan, tổ chức, đơn vị có liên quan đến nội dung thanh tra khi chưa được giao nhiệm vụ. Làm mất, hư hỏng, tiêu hủy hoặc làm sai lệch hồ sơ, tài liệu, chứng cứ thu thập được trong quá trình thanh tra; sử dụng trái quy định hoặc biển thủ hồ sơ, tài liệu, hiện vật liên quan đến cuộc thanh tra. Nhận tiền, quà, tài sản; tổ chức, tham gia giao lưu, ăn uống với đối tượng thanh tra dưới mọi hình thức.

Qua nội dung nhận diện những rủi ro trong hoạt động thanh tra, tác giả hy vọng người làm công tác thanh tra có cách nhận diện và phòng tránh những rủi ro xảy ra đối với bản thân mỗi người và đối với tổ chức, ngành Thanh tra trong quá trình thực hiện nhiệm vụ thanh tra./.

ThS. Phạm Hồng Lương

Phó Trưởng khoa Nghiệp vụ II