Như vậy, về nội dung, kết quả thanh tra phải chỉ ra được những việc làm được cũng như những tồn tại, yếu kém, sai phạm của đối tượng quản lý trong việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn. Đó là cơ sở để đánh giá trách nhiệm và xử lý vi phạm hành chính. Những vấn đề này phải được thể hiện rõ trong bản kết luận thanh tra.
Trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước trong việc tổ chức, chỉ đạo thực hiện kết luận thanh tra là chức trách, nhiệm vụ của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước trong việc tổ chức, chỉ đạo thực hiện kết luận thanh tra và hậu quả pháp lý mà thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước phải chịu nếu không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nội dung kết luận thanh tra. Trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước được pháp luật quy định.
1. Vai trò của việc thực thi trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước trong tổ chức, chỉ đạo thực hiện kết luận thanh tra
Pháp luật hiện hành quy định cho thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước có vai trò khá quan trọng trong tổ chức, chỉ đạo việc thực hiện kết luận thanh tra. Điều này được thể hiện trên những khía cạnh sau:
Một là, thực hiện trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước trong tổ chức, chỉ đạo việc thực hiện kết luận thanh tra có vai trò quyết định đến hiệu quả thực hiện kết luận thanh tra trên thực tế.
Thực hiện kết luận thanh tra có ý nghĩa quyết định đến hiệu quả, hiệu lực của công tác thanh tra. Cơ quan thanh tra tiến hành thanh tra, đưa ra các kết luận, kiến nghị sau thanh tra, nếu các kết luận, kiến nghị đó không được thi hành đầy đủ, nghiêm túc thì kết quả của các cuộc thanh tra trở thành vô giá trị. Giai đoạn tổ chức chỉ đạo việc thực hiện kết luận thanh tra phụ thuộc rất lớn vào quan điểm, thái độ và trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước. Có thể nói việc thực hiện hay không thực hiện, mức độ thực hiện trách nhiệm này đến đâu của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước có vai trò quyết định đến hiệu quả thực hiện kết luận thanh tra trên thực tế. Nếu như thanh tra là công cụ của quản lý thì thực hiện kết luận thanh tra là việc hiện thực hóa sức mạnh của công cụ đó vào thực tế hoạt động quản lý nhà nước.
Thực tế cho thấy, ở đâu thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước quan tâm chỉ đạo sát sao việc thực hiện các kết luận thanh tra thì các kết luận đó được thực hiện nghiêm túc, tạo ra tác động tích cực làm thay đổi nhận thức của đối tượng thanh tra trong việc chấp hành pháp luật, hạn chế sai phạm. Ngược lại, ở đâu thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước không quan tâm chỉ đạo, đôn đốc thực hiện các kết luận của cơ quan thanh tra thì dường như những kết quả của hoạt động thanh tra không phát huy được hiệu quả trên thực tế, thậm chí vai trò của cơ quan thanh tra bị xem nhẹ.
Mặt khác, hoạt động thanh tra là hoạt động thực thi quyền lực nhà nước, quyền lực được pháp luật giao cho. Việc thực hiện kết luận thanh tra chính là việc đảm bảo cho quyền lực đó được thực hiện trên thực tế hoạt động quản lý, điều hành. Do vậy, việc thực hiện trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước trong chỉ đạo, tổ chức việc thực hiện kết luận thanh tra còn là yếu tố để đảm bảo thực hiện quyền lực nhà nước.
Hai là, thực hiện trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước trong tổ chức, chỉ đạo việc thực hiện kết luận thanh tra góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.
Nếu nhìn nhận hoạt động thanh tra là một chu trình của quản lý nhà nước như quan niệm chung được thừa nhận, thì việc thực hiện kết luận thanh tra là một giai đoạn tiếp theo của quá trình quản lý nhà nước. Kết luận thanh tra với nội dung chính phải thực hiện đó là những biện pháp xử lý theo thẩm quyền của cơ quan ban hành kết luận thanh tra và những kiến nghị biện pháp xử lý. Có thể nói, đây không chỉ là những biện pháp nhằm mục đích khắc phục hậu quả mà hành vi vi phạm của đối tượng thanh tra gây ra; mà còn có tác dụng răn đe, ngăn ngừa sự lặp lại vi phạm trong tương lai. Đồng thời, kết luận thanh tra còn bao gồm những kiến nghị về hoàn thiện chính sách pháp luật để phục vụ trở lại hoạt động quản lý. Thanh tra với tư cách là một khâu của quản lý nhà nước luôn có mục đích hoạt động là phát hiện những sơ hở, hạn chế, bất cập của chính sách, pháp luật để từng bước hoàn thiện. Do vậy, nếu như kết luận thanh tra không được thực hiện hoặc thực hiện không hiệu quả trên thực tế thì mục tiêu của việc đưa ra kiến nghị, xử lý sau thanh tra sẽ không đạt được và qua đó, mục đích của hoạt động thanh tra hay nói rộng hơn là mục đích của hoạt động quản lý nhà nước cũng sẽ không đạt được. Mặt khác, thực hiện kết luận thanh tra còn bao hàm cả việc thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước trong phạm vi thẩm quyền của mình sửa đổi, bổ sung những nội dung chưa hoàn thiện, còn bất cập hoặc kiến nghị theo thẩm quyền giải pháp hoàn thiện chính sách pháp luật.
2. Các yếu tố ảnh hướng đến việc thực hiện trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước trong tổ chức, chỉ đạo việc thực hiện kết luận thanh tra
Một là, quy định pháp luật
Có thể nói rằng, trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước trong tổ chức, chỉ đạo việc thực hiện kết luận thanh tra là trách nhiệm công vụ, do vậy, trách nhiệm này phải được xác định bằng quy phạm pháp luật và đảm bảo thực hiện bằng pháp luật. Một mặt, quy định pháp luật là cơ sở để các thủ chể biết, hiểu và chủ động thực hiện trách nhiệm của mình trên thực tế. Ở khía cạnh này có thể hiểu việc các chủ thể là thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước thực hiện trách nhiệm tổ chức, chỉ đạo việc thực hiện kết luận thanh tra chính là việc thực hiện các quy định của pháp luật về vấn đề này, là việc chủ động áp dụng pháp luật vào thực tế thực thi chức trách, nhiệm vụ của mình. Mặt khác, quy định pháp luật cũng là cơ sở để xác định trách nhiệm pháp lý đối với các chủ thể khi họ không thực hiện hoặc thực hiện không đúng với chức trách, nhiệm vụ được giao. Ở khía cạnh này, việc áp dụng pháp luật không do thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước chủ động thực hiện nữa mà do chủ thể khác có thẩm quyền do pháp luật trao và áp dụng các trình tự, thủ tục nhất định để xác định hậu quả pháp lý mà thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước phải nhận khi đã không làm trọn chức trách, nhiệm vụ của mình.
Có thể thấy, quy phạm pháp luật luôn là cơ sở quan trọng để thực thi trách nhiệm trên mọi lĩnh vực đời sống xã hội. Một hệ thống pháp luật vừa đủ về nội dung, vừa cụ thể, rõ ràng trong từng điều khoản, vừa đảm bảo tính thống nhất với hệ thống pháp luật có liên quan và đảm bảo tính phù hợp với bối cảnh xã hội sẽ mang đến hiệu quả thực thi trên thực tế rất cao. Nếu thiếu một trong các yếu tố trên thì hiệu quả thực thi pháp luật trên thực tế. Đối với vấn đề trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước trong tổ chức, chỉ đạo việc thực hiện kết luận thanh tra, hiệu quả của việc thực hiện trách nhiệm của các chủ thể có tính chất quyết định đến hiệu quả thực hiện kết luận, kiến nghị thanh tra. Do đó, có thể nói, hiệu quả thực hiện kết luận thanh tra chịu ảnh hưởng rất lớn từ hệ thống quy phạm pháp luật điều chỉnh vấn đề trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước trong tổ chức, chỉ đạo việc thực hiện kết luận thanh tra.
Hai là, quan điểm, ý chí của thủ trưởng cơ quan quản lý Nhà nước
Thực tiễn công tác thanh tra cho thấy, sau khi kết luận thanh tra được ban hành thì việc xem xét, xử lý thuộc trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước và tùy thuộc chủ yếu vào quan điểm, ý chỉ của chủ thể này. Sự quan tâm chỉ đạo sát sao của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước, thủ trưởng cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành trong tổ chức, chỉ đạo việc thực hiện kết luận thanh tra sẽ khiến kết luận thanh tra được xử lý kịp thời, người có hành vi vi phạm bị xử lý nghiêm minh, những sơ hở, yếu kém được sửa chữa, khắc phục nhanh chóng, tạo ra tác động tích cực làm thay đổi nhận thức của đối tượng thanh tra trong việc chấp hành pháp luật, hạn chế sai phạm. Ngược lại, ở đâu thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước không quan tâm chỉ đạo, đôn đốc thực hiện các kết luận của cơ quan thanh tra thì dường như những kết quả của hoạt động thanh tra không phát huy được hiệu quả trên thực tế, thậm chí vai trò của cơ quan thanh tra bị xem nhẹ, ảnh hưởng đến hình ảnh cơ quan thanh tra.
Ba là, chất lượng các kết luận thanh tra
Kết luận thanh tra và trên cơ sở đó cơ quan thanh tra ra kiến nghị sau thanh tra là căn cứ để thực hiện kết luận thanh tra, để thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước tổ chức, chỉ đạo việc thực hiện. Do đó, kết luận thanh tra đóng vai trò rất quan trọng đối với hiệu quả việc thực hiện trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước. Một kết luận thanh tra có chất lượng phải đảm bảo và yếu tố hợp tình, hợp lý, khách quan, rõ ràng, cụ thể sẽ là cơ sở tốt nhất để đảm bảo tính khả thi cho thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước thực thi trách nhiệm tổ chức, chỉ đạo thực hiện của mình. Trên thực tế, một kết luận thanh tra có căn cứ rõ ràng, hợp lý, nội dung cụ thể thì hiệu quả thực hiện rất cao. Ngược lại, kết luận thanh tra thiếu căn cứ hoặc căn cứ không rõ ràng, thiếu thuyết phục, kiến nghị chung chung… thì rất khó thực hiện. Do vậy, bên cạnh việc từng bước hoàn thiện quy định pháp luật thì việc nâng cao chất lượng các kết luận thanh tra cũng luôn là vấn đề được đặt ra đối với các cơ quan thanh tra và được coi là yếu tố quan trọng quyết định đến hiệu quả thực hiện kết luận thanh tra trên thực tế.
ThS. Phạm Thị Huệ
Phó trưởng phòng TT-TL-TV
Viện Khoa học Thanh tra