Thể chế kinh tế bao gồm các yếu tố chủ yếu: các đạo luật, luật lệ, quy định, quy tắc,.. về kinh tế gắn với các chế tài xử lý vi phạm; các tổ chức kinh tế; cơ chế vận hành nền kinh tế. Ở nước ta, thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tiếp tục được xây dựng và hoàn thiện. Đó là một nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý chặt chẽ của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hướng tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
Thể chế kinh tế chịu tác động, ảnh hưởng của nhiều yếu tố. Trong đó, với tính chất là hoạt động xem xét, đánh giá việc thực hiện pháp luật của tổ chức, cá nhân do cơ quan, người có thẩm quyền thực hiện theo trình tự pháp luật quy định, hoạt động thanh tra nói chung và hoạt động thanh tra hành chính nói riêng (thanh tra nhà nước bao gồm thanh tra hành chính và thanh tra chuyên ngành) là hoạt động có tác động lớn đến sự hoàn thiện của thể chế kinh tế.
Theo quy định của Luật Thanh tra, thanh tra hành chính là hoạt động thanh tra của cơ quan nhà nước có thẩm quyền đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trực thuộc trong việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn được giao. Như vậy, thanh tra hành chính được hiểu là hoạt động thanh tra mang tính chất nội bộ, trong nội bộ các cơ quan nhà nước, là thanh tra của cơ quan cấp trên đối với cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân cấp dưới, là thanh tra của chủ thể quản lý này với chủ thể quản lý khác thuộc quyền quản lý. Nó phân biệt với hoạt động thanh tra chuyên ngành là hoạt động thanh tra của cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo ngành, lĩnh vực đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc chấp hành pháp luật chuyên ngành, quy định về chuyên môn – kỹ thuật, quy tắc quản lý thuộc ngành, lĩnh vực đó, tức là thanh tra hướng ra ngoài xã hội.
Giống như mục đích chung của hoạt động thanh tra, hoạt động thanh tra hành chính cũng nhằm mục đích phát hiện sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền biện pháp khắc phục, phòng ngừa, phát hiện và xử lý hành vi vi phạm pháp luật, giúp cơ quan, tổ chức, cá nhân cấp dưới thực hiện đúng quy định của pháp luật, phát huy nhân tố tích cực, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Qua đó, có thể thấy hoạt động thanh tra nói chung và thanh tra hành chính nói riêng sẽ có vai trò rất lớn trong việc hoàn thiện hệ thống quy định về hoạt động kinh tế cũng như phát triển đội ngũ chủ thể của nền kinh tế. Cụ thể như sau:
Hoạt động thanh tra hành chính giúp hoàn thiện hệ thống quy định của pháp luật về kinh tế
Mục đích lớn nhất của hoạt động thanh tra hành chính nói riêng và hoạt động thanh tra nói chung theo quy định của Luật Thanh tra năm 2010 là phát hiện sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền biện pháp khắc phục, phòng ngừa. Chính vì vậy, nếu nhìn vào mục đích này có thể thấy rằng, thanh tra hành chính có vai trò rất lớn trong việc giúp hoàn thiện hệ thống quy định của pháp luật nói chung và hệ thống quy định về hoạt động kinh tế nói riêng. Thông qua hoạt động thanh tra, các quy định của pháp luật khi triển khai trên thực tế phát sinh những bất cập, không mang lại hiệu quả, thậm chí cản trở hoạt động của các chủ thể kinh tế sẽ được cơ quan thanh tra phát hiện, chỉ rõ những điểm cần sửa đổi, bổ sung và phương án sửa đổi, bổ sung thích hợp. Cũng thông qua hoạt động này, những khoảng trống trong quy định của pháp luật có thể được phát hiện, cơ quan thanh tra có thể kiến nghị cơ quan có thẩm quyền ban hành bổ sung những cơ chế còn thiếu để tạo ra sự đồng bộ trong hệ thống quy định về hoạt động kinh tế.
Tuy nhiên, một câu hỏi đặt ra là vai trò này đã được phát huy tốt trong thực tế hoạt động thanh tra hành chính hay chưa?
Xem xét các báo cáo tổng kết công tác thanh tra của các cơ quan thanh tra trong thời gian gần đây có thể nhận thấy kết quả về mặt kiến nghị hoàn thiện chính sách, pháp luật không hề được đề cập đến. Trong 3 năm (2011-2013), Thanh tra Chính phủ đã tiến hành 90 cuộc thanh tra hành chính, ban hành 63 kết luận thanh tra, qua kết luận 63 cuộc thanh tra đã phát hiện vi phạm về kinh tế số tiền là 56.718 tỷ đồng, 9.843 ha đất các loại; kiến nghị thu hồi về ngân sách nhà nước 20.858 tỷ đồng, kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền xem xét, xử lý số tiền 35.959 tỷ đồng, kiến nghị các tổ chức kiểm điểm trách nhiệm đối với tập thể, cá nhân có vi phạm; chuyển cơ quan điều tra xem xét, xử lý 33 vụ việc. . Riêng năm 2013, Thanh tra Chính phủ tiến hành 48 cuộc thanh tra, phát hiện vi phạm số tiền 7.443 tỷ đồng, kiến nghị thu hồi 911 tỷ đồng, kiến nghị xuất toán, loại khỏi giá trị quyết toán và xử lý khác 6.532 tỷ đồng, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền thu hồi 198 ha đất, chuyển cơ quan điều tra xử lý 9 vụ; Thanh tra các bộ, ngành, địa phương triển khai 8.873 cuộc thanh tra, phát hiện vi phạm số tiến là 4.115 tỷ đồng, kiến nghị thu hồi về cho Nhà nước 2.797 tỷ đồng, 3.030 ha đất, đã thu hồi 783 tỷ đồng, 216 ha đất, kiến nghị loại khỏi giá trị quyết toán và kiến nghị các cấp có thẩm quyền xem xét, xử lý 1.318 tỷ đồng, kiến nghị xử lý hành chính 1.586 tập thể, 2.675 cá nhân, chuyển cơ quan điều tra xử lý hình sự 63 vụ việc, 75 người . Nếu nhìn vào kết quả của hoạt động thanh tra hành chính phản ánh trong các báo cáo này, chúng ta thấy hoạt động thanh tra hành chính vẫn chỉ tập trung vào việc phát hiện các vi phạm pháp luật, kiến nghị thu hồi tiền, tài sản, xử lý hành vi vi phạm.
Bên cạnh đó, mục đích phát hiện sơ hở và kiến nghị hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật mới được đưa lên hàng đầu từ khi Luật Thanh tra năm 2010 ra đời. Trước đây, mục đích hàng đầu của hoạt động thanh tra là phòng ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật. Tuy đưa mục đích trên lên hàng đầu nhưng trong các quy định cụ thể của Luật Thanh tra năm 2010 về hoạt động thanh tra hành chính cũng chưa có quy định nào để hoạt động này buộc phải chú trọng đến việc thực hiện mục đích đó. Như trong quy định của Luật Thanh tra về nội dung Báo cáo kết quả thanh tra hành chính, Kết luận thanh tra hành chính chỉ thấy đề cập đến việc đánh giá việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của đối tượng thanh tra thuộc nội dung thanh tra, xác định rõ tính chất, mức độ vi phạm, nguyên nhân, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm pháp luật, biện pháp xử lý mà không thấy đề cập đến việc đánh giá chính sách, pháp luật, cơ chế liên quan đến nội dung thanh tra, kiến nghị biện pháp hoàn thiện. Điều này cũng phần nào khiến cho các cuộc thanh tra vẫn tập trung vào việc phát hiện, xử lý vi phạm.
Tuy nhiên, khi tiếp cận kết quả từng cuộc thanh tra cho thấy hoạt động thanh tra hành chính không chỉ giúp phát hiện, xử lý, chuyển cơ quan có thẩm quyền xử lý nhiều hành vi vi phạm pháp luật mà còn đưa ra các kiến nghị với các cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền nhằm chấn chỉnh, khắc phục những hạn chế, bất cập, sơ hở trong chính sách, pháp luật về kinh tế. Có thể dẫn chứng một số cuộc thanh tra được thực hiện trong thời gian gần đây với những kiến nghị quan trọng góp phần hoàn thiện chính sách, pháp luật về quản lý kinh tế như:
– Cuộc thanh tra công tác quản lý nhà nước trong việc liên doanh, liên kết đào tạo đại học và sau đại học của Bộ Giáo dục và Đào tạo; việc liên doanh, liên kết đào tạo đại học và sau đại học của Đại học Quốc gia Hà Nội giai đoạn từ năm 2006 đến năm 2010, cơ quan thanh tra đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo xây dựng trình Chính phủ ban hành Nghị định về hợp tác, đầu tư trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo, thay thế Nghị định số 18/2001/NĐ-CP; ban hành theo thẩm quyền, sửa đổi, bổ sung hoặc thay thế Quyết định số 42/2008/QĐ-BGDĐT ngày 28-7-2008; ban hành quy định cụ thể ngành nghề đào tạo nguồn nhân lực cần ưu tiên trong liên kết đào tạo quốc tế nhằm phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa theo tinh thần Nghị quyết Đại hội lần thứ XI của Đảng.
– Trong thanh tra việc chấp hành quy định của pháp luật về quản lý, sử dụng vốn, tài sản tại Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam (VNPT), cơ quan thanh tra đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các Bộ và VNPT thực hiện một số nội dung, trong đó có những nội dung có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện pháp luật về kinh tế. Ví dụ như kiến nghị Bộ Thông tin và Truyền thông phải rà soát, điều chỉnh các quy định về quảng cáo, khuyến mại, bảo đảm môi trường cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng cho các doanh nghiệp; kiến nghị Bộ Tài chính rà soát lại các quy định của Chuẩn mực kế toán, chế độ hạch toán kế toán và xử lý các khoản doanh thu, chi phí đối với dịch vụ viễn thông nhất là doanh thu, chi phí khuyến mại, chỉ tiêu đánh giá xếp loại doanh nghiệp nhằm bảo đảm tính chính xác và khách quan.
– Trong thanh tra việc chấp hành pháp luật trong thực hiện dự án mở rộng Quốc lộ 51, cơ quan thanh tra đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Giao thông – Vận tải ban hành quy định cụ thể về chế độ kiểm tra, giám sát thường xuyên những chi phí định kỳ và phát sinh của dự án BOT khi đưa vào sử dụng để kịp thời điều chỉnh thời gian thu phí của dự án BOT.
– Trong thanh tra việc chấp hành chính sách, pháp luật tại Ngân hàng Phát triển Việt Nam, kết luận thanh tra đã chỉ rõ những sơ hở trong chính sách mà cần có quy định chặt chẽ hơn. Từ đó, cơ quan thanh tra đã đề nghị Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư bổ sung quy định rõ hơn về đối tượng vay vốn tín dụng đầu tư của Nhà nước, của các loại dự án tương tự nêu trên.
Như vậy, một số kết luận thanh tra đã chỉ ra được không ít những bất cập, hạn chế trong chính sách, pháp luật về kinh tế, đưa ra các kiến nghị hoàn thiện. Điều đó đã cho thấy, tuy hoạt động thanh tra hành chính vẫn chủ yếu tập trung vào việc phát hiện các vi phạm pháp luật, kiến nghị thu hồi tiền, tài sản, xử lý hành vi vi phạm nhưng cũng đã phần nào chỉ ra được những thiếu sót, bất cập và đưa ra được những kiến nghị hoàn thiện chính sách, pháp luật về kinh tế, bước đầu khẳng định được vai trò của mình trong việc góp phần hoàn thiện hệ thống quy định của pháp luật về kinh tế trên thực tế.
Hoạt động thanh tra hành chính thúc đẩy sự phát triển của đội ngũ chủ thể của nền kinh tế
Hoạt động thanh tra hành chính có sự thay đổi khá lớn kể từ khi Luật Thanh tra năm 2004 ra đời, sự thay đổi này kéo theo sự thay đổi về vai trò của hoạt động thanh tra hành chính trong việc phát triển đội ngũ chủ thể của nền kinh tế. Nếu như trong cơ chế quản lý kế hoạch hóa tập trung trước đây, Nhà nước quản lý bằng mệnh lệnh hành chính đối với các doanh nghiệp, do đó hoạt động thanh tra đối với các doanh nghiệp cũng là thanh tra hành chính. Điều này khiến cho thanh tra hành chính có vai trò hết sức to lớn trong phát triển đội ngũ chủ thể của nền kinh tế. Nhưng việc chuyển đổi cơ chế quản lý từ tập trung quan liêu sang cơ chế thị trường đã dẫn đến sự ra đời của các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế, hoạt động theo cơ chế thị trường và tuân thủ quy định của pháp luật về mọi lĩnh vực như tài chính, đất đai, môi trường, lao động, bảo hiểm,… không còn phải thực hiện các chỉ tiêu pháp lệnh, các nhiệm vụ, kế hoạch mang nặng tính hành chính mà các cơ quan nhà nước giao cho. Để đảm bảo pháp luật được thực hiện nghiêm minh, nhà nước tiến hành kiểm tra, thanh tra việc thực hiện các văn bản pháp luật đó. Việc thanh tra các doanh nghiệp trong việc chấp hành pháp luật về từng ngành, lĩnh vực lúc này phải do thanh tra chuyên ngành tiến hành. Trong hoàn cảnh đó, Luật Thanh tra 2004 ra đời, theo tinh thần của Luật, việc thanh tra đối với các doanh nghiệp thuộc các ngành, lĩnh vực trong việc chấp hành pháp luật chuyên ngành, quy định về chuyên môn – kỹ thuật, quy tắc quản lý thuộc ngành, lĩnh vực do thanh tra chuyên ngành tiến hành, thanh tra hành chính lúc này tập trung thanh tra trong nội bộ cơ quan nhà nước, đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trực thuộc trong việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn được giao. Điều này ảnh hưởng lớn đến vai trò của hoạt động thanh tra hành chính đối với sự phát triển của các doanh nghiệp. Vai trò quan trọng đối với sự phát triển của các doanh nghiệp đã được chuyển giao dần dần cho hoạt động thanh tra chuyên ngành.
Tuy vậy, vai trò của thanh tra hành chính đối với sự phát triển của các doanh nghiệp vẫn khá lớn bởi theo tinh thần của Luật Thanh tra năm 2004 và Luật Thanh tra năm 2010, thanh tra hành chính vẫn tiến hành với một bộ phận doanh nghiệp, đó là các doanh nghiệp nhà nước quan trọng. Đây là điểm đặc biệt bởi quá trình chuyển hóa nền kinh tế của chúng ta vẫn đang tiếp diễn, việc cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước chưa thực sự hoàn thành, một số doanh nghiệp, tập đoàn lớn dưới sự quản lý của nhà nước vẫn tồn tại, tác động lớn đến sự ổn định của nền kinh tế. Cụ thể theo quy định của Luật thanh tra năm 2010, Thanh tra Chính phủ thanh tra đối với doanh nghiệp nhà nước do Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập (khoản 2, Điều 15); thanh tra bộ thanh tra đối với doanh nghiệp nhà nước do Bộ trưởng quyết định thành lập (Khoản 2 Điều 18); thanh tra tỉnh thanh tra đối với doanh nghiệp nhà nước do Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định thành lập (khoản 2, Điều 21).
Vai trò đó được thể hiện qua việc: hoạt động thanh tra hành chính sẽ giúp đánh giá việc thực hiện chính sách, pháp luật của các doanh nghiệp, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm của doanh nghiệp, xử lý trách nhiệm của các cá nhân có thẩm quyền, từ đó đảm bảo được hoạt động của các doanh nghiệp tuân thủ theo đúng quy định của pháp luật hiện hành, tăng cường trách nhiệm của các cá nhân có thẩm quyền trong quản lý doanh nghiệp. Các hành vi vi phạm được phát hiện và xử lý kịp thời không chỉ giúp chấn chỉnh hoạt động của doanh nghiệp đó, đảm bảo quyền lợi của người lao động trong doanh nghiệp, đảm bảo lợi ích của nhà nước không bị xâm phạm mà còn giúp tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh, hoạt động của mọi doanh nghiệp đều tuân thủ pháp luật, qua đó giúp các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế có môi trường thuận lợi để phát triển. Không chỉ chấn chỉnh các sai phạm, thông qua hoạt động thanh tra hành chính những yếu kém trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp được phát hiện kịp thời, thực trạng hoạt động của doanh nghiệp được đánh giá và nhìn nhận lại, qua đó doanh nghiệp kịp thời áp dụng các biện pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh và bảo đảm vốn chủ sở hữu, vốn góp của nhà nước tại các doanh nghiệp được quản lý và sử dụng theo đúng quy định của pháp luật.
Trong thời gian vừa qua, vai trò này được phát huy khá tốt trên thực tế. Nhiều cuộc thanh tra được tiến hành, phát hiện hàng loạt các sai phạm tại các doanh nghiệp, kiến nghị xử lý nhiều hành vi vi phạm pháp luật của các doanh nghiệp, qua đó, giúp chấn chỉnh hoạt động sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp, đảm bảo tuân thủ đúng theo quy định của pháp luật và hơn hết là nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh để đảm bảo hiệu quả đầu tư vốn của nhà nước. Thời gian gần đây, công tác thanh tra đối với doanh nghiệp nhà nước được chú trọng hơn lúc nào hết. Qua thanh tra đã phát hiện được những sai phạm nghiêm trọng tại các tập đoàn lớn như Tập đoàn Công nghiệp Tàu thủy (VNS), Tập đoàn Dầu khí Việt Nam, gần đây nhất là Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam… Phát hiện hoạt động sản xuất kinh doanh không hiệu quả, thua lỗ của hàng loạt tập đoàn như Tập đoàn Điện lực Việt Nam, Tổng công ty Hàng hải Việt Nam (Vinalines), Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex)… Riêng năm 2012, qua thanh tra việc quản lý sử dụng vốn, tài sản của các Tập đoàn kinh tế, Tổng công ty nhà nước đã kiến nghị thu hồi 4.874 tỷ đồng (đã thu 2.118 tỷ đồng); xử lý khác 28.901 tỷ đồng (đã xử lý 21.509 tỷ đồng), tập trung vào các vi phạm chính sau: về thủ tục đầu tư, mua sắm tài sản không đúng quy định: sai thẩm quyền theo quy định của pháp luật; sai đối tượng; hạch toán sai nguồn dẫn đến phản ánh kết quả sản xuất, kinh doanh không đúng thực tế; đầu tư ngoài ngành hiệu quả kém, phải thoái vốn… Năm 2013, tiến hành 05 cuộc thanh tra các Tập đoàn kinh tế, Tổng công ty nhà nước trong việc chấp hành các quy định pháp luật về quản lý và sử dụng vốn, tài sản của Nhà nước, cơ quan thanh tra còn tập trung kiểm tra, đôn đốc việc xử lý sau thanh tra đối với các kết luận tại Ngân hàng Phát triển Việt Nam, VNS, Vinalines, Tổng công ty xuất, nhập khẩu Xây dựng Việt Nam, Tập đoàn Bưu chính Viễn Thông Việt Nam. Qua thanh tra, Thanh tra Chính phủ cũng kiến nghị các giải pháp về quản lý hoạt động của các tập đoàn như phải rà soát lại toàn bộ khuôn khổ pháp lý cho hoạt động của tập đoàn kinh tế, tạm dừng việc thành lập tập đoàn kinh tế nhà nước theo phương thức quyết định hành chính, phân định rõ địa vị pháp lý của tập đoàn kinh tế nhà nước và công ty mẹ thuộc tập đoàn, chuyển quá trình xây dựng và hình thành tập đoàn kinh tế nhà nước sang căn cứ vào nhu cầu liên kết kinh tế tự nguyện của các đơn vị thành viên và tổ chức vận hành các tập đoàn kinh tế nhà nước theo khuôn khổ thể chế.
Tuy nhiên, vai trò này không phải lúc nào cũng được phát huy tốt trên thực tế. Hiện nay, hoạt động thanh tra hành chính đôi khi còn gây cản trở hoạt động sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp do nhiều lí do như: các cuộc thanh tra tiến hành trùng lặp về phạm vi, nội dung, đối tượng, thời gian thanh tra, tự ý mở rộng đối tượng, phạm vi thanh tra, tuỳ tiện kéo dài thời gian thanh tra, vi phạm các quy định khác về thủ tục thanh tra, có hành vi lợi dụng quyền thanh tra để sách nhiễu, trục lợi, gây khó khăn phiền hà, cố ý kết luận vụ việc sai lệch với sự thật, bao che người có hành vi vi phạm, đưa ra các yêu cầu trái pháp luật đối với doanh nghiệp được thanh tra, truy ép doanh nghiệp được thanh tra trong việc giải trình, trả lời chất vấn. Điều này ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động sản xuất, kinh doanh bình thường của các doanh nghiệp, không giúp doanh nghiệp tìm ra các sai phạm, các yếu kém để có biện pháp khắc phục kịp thời. Báo cáo của Thanh tra Chính phủ tại Hội nghị giao ban Thanh tra các bộ, ngành Trung ương quý II-2013, được tổ chức ngày 26-7 tại Hà Nội đã thừa nhận thực tế vẫn còn xảy ra hiện tượng chồng chéo, trùng lắp trong hoạt động thanh tra, nhất là giữa Thanh tra Chính phủ với thanh tra các bộ, giữa thanh tra các bộ với nhau (Bộ Xây dựng với Bộ Giao thông Vận tải; Bộ Tài chính với Bộ Kế hoạch và Đầu tư…),… Thực trạng này đã gây bức xúc đối với một số tổ chức, doanh nghiệp. Có những doanh nghiệp phải tiếp nhiều đoàn thanh tra vào làm việc trong một năm, phần nào làm ảnh hưởng đến hoạt động của họ.
Một số đề xuất
Thời gian tới, để phát huy tốt vai trò của thanh tra hành chính trong hoàn thiện thể chế kinh tế cần phải thực hiện tốt một số vấn đề sau:
Trước hết, các cơ quan thanh tra cần quán triệt mục đích “phát hiện sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền biện pháp khắc phục, phòng ngừa” trong hoạt động thanh tra hành chính. Theo đó, các cuộc thanh tra hành chính không chỉ chú trọng phát hiện hành vi vi phạm, kiến nghị xử lý, thu hồi tiền, tài sản… như hiện nay mà phải tập trung xem xét, đánh giá các cơ chế, chính sách quản lý nói chung và quy định pháp luật về kinh tế nói riêng, phát hiện những điểm bất hợp lý hoặc thiếu sót, đề xuất phương án sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện, đưa nội dung này vào trong báo cáo kết quả thanh tra, kết luận thanh tra.
Thứ hai, bổ sung vào quy định về hoạt động thanh tra hành chính những quy định cụ thể để thực hiện mục đích nói trên, như bổ sung quy định đánh giá chính sách, pháp luật, cơ chế liên quan đến nội dung thanh tra, kiến nghị biện pháp hoàn thiện vào nội dung bắt buộc của Báo cáo kết quả thanh tra hành chính, Kết luận thanh tra hành chính.
Thứ ba, nghiên cứu đưa ra cơ chế cụ thể để các kiến nghị hoàn thiện chính sách, pháp luật về kinh tế nói riêng, chính sách, pháp luật nói chung mà Kết luận thanh tra nêu ra được các cơ quan có thẩm quyền nghiên cứu, tiếp thu và chỉnh sửa, bổ sung kịp thời trong các văn bản pháp luật cụ thể. Có như vậy mới đảm bảo các kiến nghị không chỉ nằm trên giấy mà được thực hiện trên thực tế.
Thứ tư, Thanh tra Chính phủ trong quá trình hướng dẫn các địa phương và tổng hợp xây dựng báo cáo kết quả công tác thanh tra theo quý, năm, cần đưa thêm vào báo cáo nội dung kết quả việc phát hiện sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật, kiến nghị biện pháp hoàn thiện mà công tác thanh tra đạt được. Qua đó, giúp đánh giá được việc phát hiện và kiến nghị hoàn thiện cơ chế, chính sách đã được các cuộc thanh tra hành chính thực hiện đến đâu, cần phải tiếp tục thực hiện như thế nào.
Thứ năm, khắc phục chồng chéo, trùng lắp, bất cập trong quá trình tiến hành thanh tra tại các doanh nghiệp, xử lý nghiêm khắc hành vi vi phạm của cơ quan thanh tra như tuỳ tiện kéo dài thời gian thanh tra, vi phạm các quy định khác về thủ tục thanh tra, hành vi lợi dung quyền thanh tra để sách nhiễu, trục lợi, gây khó khăn phiền hà, truy ép doanh nghiệp được thanh tra trong việc giải trình,… để đảm bảo hoạt động thanh tra không gây ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất, kinh doanh bình thường của các doanh nghiệp.
Thứ sáu, thời gian tới, cần đẩy mạnh thanh tra các tập đoàn kinh tế lớn của nhà nước, tập trung thanh tra vốn, tài sản nhà nước đối với các doanh nghiệp sau cổ phần hóa để thúc đẩy quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, tránh gây thất thoát cho ngân sách nhà nước, kiến nghị xử lý nghiêm minh các vi phạm phát hiện trong quá trình thanh tra, kiến nghị những biện pháp về mặt cơ chế, chính sách để quản lý tốt hơn các đối tượng này cũng như quá trình cổ phần hóa. Định hướng chương trình thanh tra hàng năm cũng cần tập trung vào thanh tra việc thực hiện các chính sách, pháp luật về kinh tế trong những lĩnh vực mà cơ chế, chính sách, pháp luật còn nhiều bất cập.
Bên cạnh đó, các cơ quan thanh tra cần chủ động đào tạo, bồi dưỡng và đưa ra yêu cầu tự tích lũy, nâng cao trình độ nhận thức chính sách, pháp luật về kinh tế trong đội ngũ cán bộ ngành thanh tra, hướng tới mục tiêu cán bộ thanh tra phải nắm vững, đồng thời có khả năng phân tích, đánh giá chính sách, pháp luật trong lĩnh vực kinh tế, có khả năng đưa ra được những đề xuất góp phần hoàn thiện chính sách, pháp luật về kinh tế qua các cuộc thanh tra hành chính. Có như vậy, việc phát hiện thiếu sót, hạn chế và đưa ra kiến nghị hoàn thiện mới có chất lượng.
Nguyễn Thị Thu Nga, Viện KHTT