Nhận diện hành vi tham nhũng trong bệnh viện và cơ sở y tế

1. Nhóm hành vi tham nhũng trong lĩnh vực đấu thầu, mua sắm trang thiết bị y tế

Hành vi tham nhũng trong việc xây dựng, định hướng, phê duyệt kế hoạch lựa chọn nhà thầu tại các bệnh viện và cơ sở y tế

Biểu hiện của hành vi tham nhũng này là việc các chủ thể có thẩm quyền, trách nhiệm trong việc xây dựng, định hướng, phê duyệt kế hoạch lựa chọn nhà thầu đã tham mưu hoặc quyết định, phê duyệt, ban hành các văn bản chính sách quan trọng thiếu khách quan, thiếu minh bạch, không xuất phát từ mục tiêu nâng cao chất lượng đối với ngành, lĩnh vực y tế mà vì mục đích vụ lợi: việc cố tình để lọt thông tin đấu thầu, mua sắm trang thiết bị, “đưa vào – rút ra” danh sách nhà thầu trong quá trình xây dựng, định hướng, phê duyệt kế hoạch mua sắm trang thiết bị hàng năm hoặc đột xuất; có biểu hiện sách nhiễu, gợi ý trong quá trình khảo sát thông tin tại các nhà thầu tiềm năng; chia nhỏ gói thầu, phân chia dự toán mua sắm thành các gói thầu có cùng tính chất kỹ thuật; xây dựng cấu hình thiết bị dựa theo thông số model của một hãng cụ thể, làm hạn chế sự tham gia của các nhà thầu khác, để lựa chọn nhà thầu riêng nhằm mục đích vụ lợi; xây dựng, phê duyệt kế hoạch sử dụng thuốc, vật tư, hóa chất không sát thực tế; phê duyệt kế hoạch lựa chọn nhà thầu không đúng thẩm quyền, không phân định rõ từng nguồn vốn theo quy định; không đăng tải hoặc đăng tải kế hoạch lựa chọn nhà thầu chậm thời gian quy định; phê duyệt kế hoạch lựa chọn nhà thầu đối với hình thức đấu thầu rộng rãi nhưng không nêu rõ lựa chọn nhà thầu trong nước hay quốc tế; gộp nhiều mặt hàng khác nhau về tính năng kỹ thuật thành gói lớn để áp dụng phương thức đấu thầu đối với các gói thầu quy mô nhỏ chưa đúng để ưu tiên các nhà thầu; nhiều thiết bị khác chủng loại, hoạt động độc lập, không cần sự đồng bộ nhưng vẫn được đưa vào một gói thầu, dẫn đến làm tăng giá trị gói thầu, nhằm hạn chế tiêu chuẩn đánh giá năng lực về tài chính, làm hạn chế sự tham gia của nhà thầu; phê duyệt giá dự toán không đủ cơ sở pháp lý; sử dụng các hợp đồng tương tự không đáp ứng thời hạn quy định để xây dựng giá gói thầu; xây dựng giá gói thầu trên cơ sở báo giá đã hết hiệu lực, không đủ báo giá theo quy định. Điển hình cho hành vi này là hàng loạt các vụ án thông đồng giữa Giám đốc các bệnh viện và nhà cung cấp để nâng khống giá vật tư, thiết bị bằng thủ đoạn định giá sản phẩm cao hơn giá trị thực tế, gây thất thoát cho tài sản nhà nước và thiệt hại cho người bệnh[1].

Hành vi tham nhũng trong công tác tổ chức, đấu thầu mua sắm

Biểu hiện của hành vi tham nhũng này là việc các chủ thể có thẩm quyền, trách nhiệm phê duyệt, ký ban hành hồ sơ mời thầu không đạt yêu cầu (dù hồ sơ mời thầu không đúng mẫu quy định; không có nội dung yêu cầu nhà thầu cung cấp Giấy phép bán hàng của nhà sản xuất, Giấy chứng nhận quan hệ đối tác hoặc tài liệu khác tương đương, quá trình đánh giá hồ sơ dự thầu không làm rõ, không bổ sung; phần yêu cầu về năng lực kinh nghiệm của nhà thầu chưa rõ ràng trong việc xác định số hợp đồng tương tự đã thực hiện, dẫn đến không đủ cơ sở để đánh giá hồ sơ dự thầu; hồ sơ dự thầu của nhà thầu trúng thầu sử dụng các tài liệu chứng minh năng lực tài chính, năng lực kinh nghiệm không bảo đảm, không có hồ sơ chứng minh về bảo hành theo quy định của hồ sơ mời thầu; không quy định bắt buộc tài liệu chứng minh tính hợp lệ của hàng hóa đối với các phụ kiện; nội dung trong báo cáo của Tổ chuyên gia có mâu thuẫn (vừa đánh giá “không đạt”, vừa đánh giá “đạt”); hồ sơ dự thầu của nhà thầu trúng thầu có hợp đồng tương tự không đạt nhưng vẫn được chấm trúng thầu; tự ý phê duyệt một số gói thầu không có trong kế hoạch được phê duyệt hoặc phê duyệt kinh phí mua vượt dự toán. Một số chủ thể có thẩm quyền, trách nhiệm đã chia nhỏ gói thầu để mua thiết bị bằng hình thức trực tiếp hoặc chào hàng cạnh tranh, không tổ chức đấu thầu…; hoặc không lấy giá thấp nhất hoặc kết quả trúng thầu trước đó để tham khảo; thẩm định giá không đảm bảo tính chính xác, khách quan, chưa sát với giá trên thị trường; lợi dụng chức vụ, quyền hạn tự ý phê duyệt việc mua bổ sung thêm thiết bị nhưng không thông qua Hội đồng khoa học kỹ thuật của Bệnh viện, thiết bị y tế công nghệ cao, lần đầu tiên được Bệnh viện thực hiện nhưng không đề nghị Sở Y tế (Bộ Y tế) tổ chức thẩm định thông qua cấu hình và thông số kỹ thuật; một số cơ sở, bệnh viện tự ý điều chỉnh giảm số lượng một số danh mục hóa chất của hồ sơ mời thầu dẫn tới giảm giá gói thầu mà không trình Bộ Y tế phê duyệt lại kế hoạch lựa chọn nhà thầu; sau khi trúng thầu, số lượng vật tư, hóa chất mua vượt so với kế hoạch; một số bệnh viện tự ý phê duyệt kết quả trúng thầu đối với một số mặt hàng có giá trúng thầu cao hơn giá kế hoạch mà không trình cơ quan có thẩm quyền phê duyệt điều chỉnh kế hoạch lựa chọn nhà thầu. Một hình thức khá phổ biến khác nữa là hầu hết người đứng đầu, chịu trách nhiệm tại các cơ sở khám chữa bệnh trực tiếp hoặc gián tiếp điều chỉnh các đề án liên danh liên kết, hợp đồng mượn máy, đặt máy (không có điều khoản ràng buộc số lượng sử dụng hóa chất, vật tư theo máy; thời gian đặt máy, trúng thầu các hóa chất vật tư trước sau đó mới mượn máy…) nhằm trục lợi; câu kết, dàn xếp để một nhà thầu trúng bằng cách sử dụng “quân xanh, quân đỏ”, cài yêu cầu kỹ thuật có lợi cho nhà thầu dự định cho trúng thầu ngay trong hồ sơ mời thầu. Có sự thông đồng giữa chủ đầu tư và nhà thầu tư vấn hồ sơ mời thầu trong việc can thiệp hồ sơ mời thầu để tạo điều kiện cho nhà thầu trúng; một số gói thầu nhờ sự tác động của các cá nhân có vị trí để tác động đến chủ đầu tư, nhờ sự can thiệp giới thiệu tạo điều kiện để nhà thầu tham gia được thuận lợi trong quá trình đấu thầu và trúng thầu. Có trường hợp, chủ thể có thẩm quyền, trách nhiệm lợi dụng vị thế của mình cho phép đơn vị cung cấp trang thiết bị áp dụng thủ đoạn cho ký gửi, sử dụng trước, sau đó lập các bộ hồ sơ trúng thầu để hợp thức thủ tục mua bán, thanh toán tiền, trái quy định của Luật Đấu thầu. Trong thời kì dịch bệnh Covid-19 vừa qua, tình trạng tham nhũng lớn trong lĩnh vực y tế được phát hiện tại một số trung tâm kiểm soát bệnh tật trên cả nước. Thủ đoạn được thực hiện một cách chuyên nghiệp, có sự phối hợp nhịp nhàng giữa các bên và còn được sự hỗ trợ từ phía cơ quan quản lý nhà nước[2].

Hành vi tham nhũng trong việc cài cắm lợi ích, gửi giá với các đơn vị nhà thầu

Tình trạng xây dựng hồ sơ mời thầu có tính định hướng, cài thầu cho một hãng cung cấp trúng thầu. Từ việc thuê đơn vị thẩm định giá phát hành chứng thư thẩm định giá không đảm bảo tính khách quan, độc lập dẫn đến xây dựng, phê duyệt giá dự toán cao, sau đó các công ty có hành vi mua bán “lòng vòng” qua nhiều công ty nhằm nâng giá, chuyển giá. Tình trạng này diễn ra đã nhiều năm, tuy nhiên việc chứng minh hành vi sai phạm liên quan đến “cài thầu” rất khó khăn vì hồ sơ mời thầu nặng về tính chuyên môn, kỹ thuật. Việc kết luận hành vi sai phạm phải tham khảo, phụ thuộc hoàn toàn vào kết luận của các chuyên gia trong lĩnh vực. Tuy nhiên, hầu hết các chuyên gia đầu ngành lại là thành viên trong Hội đồng khoa học được Chủ đầu tư thành lập để xây dựng hồ sơ mời thầu trong các gói thầu của từng lĩnh vực riêng lẻ. Ví dụ như vụ án “Vi phạm quy định về hoạt động đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng” xảy ra tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) Hà Nội (năm 2020), các đối tượng được giao thực hiện nhiệm vụ đã có hành vi móc nối, thông đồng với nhân viên thuộc Công ty cổ phần Công nghệ Việt Á để vay hàng, sử dụng trước rồi hợp thức hóa hồ sơ đấu thầu sau; hoặc đưa các thông số, kỹ thuật tính năng sản phẩm của kit xét nghiệm Covid-19 do Công ty cổ phần Công nghệ Việt Á sản xuất vào hồ sơ mời thầu. Việc làm này đã giúp cho Công ty cổ phần Công nghệ Việt Á là đơn vị duy nhất dự thầu và được trúng thầu, gây thiệt hại ngân sách nhà nước. Sau khi được thanh toán tiền 2 gói thầu, Công ty Việt Á đã chuyển lại cho kế toán trưởng của CDC Hà Nội số tiền ngoài hợp đồng hơn 1 tỷ đồng. Đối với vụ án này, Phó Giám đốc phụ trách CDC Hà Nội tại thời điểm tổ chức đấu thầu, nay là Giám đốc CDC Hà Nội và Kế toán trưởng CDC Hà Nội là hai đối tượng đã vi phạm quy định về hoạt động đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng, gây thiệt hại cho ngân sách nhà nước số tiền hơn 9 tỷ đồng[3].

Hành vi tham nhũng trong việc thực hiện hợp đồng mua sắm trang thiết bị

Một số vật tư phụ kiện kèm theo thiết bị chính có sự thay đổi về xuất xứ, model so với hợp đồng nhưng không tiến hành xem xét, đánh giá lại theo quy định; không thực hiện phạt Hợp đồng theo điều khoản đã ký; khi giao nhận hàng hóa không có các tài liệu chứng minh tính hợp lệ của hàng hóa nhập khẩu; ký hợp đồng không có điều khoản quy định về trách nhiệm của nhà thầu trong việc cung cấp vật tư, bảo trì, sửa chữa sau thời hạn bảo hành theo quy định của hồ sơ mời thầu; không xác định rõ trách nhiệm của các bên dẫn đến rủi ro cho bệnh viện, không có chế tài xử lý các nhà thầu không cung cấp đúng hạn, đầy đủ hàng hóa, thiết bị; để xảy ra lãng phí trong quá trình thực hiện hợp đồng; nghiệm thu, thanh toán sai quy định. Tình trạng một số bệnh viện không thực hiện đấu thầu mà gia hạn hợp đồng không đúng quy định về việc áp dụng hình thức mua sắm trực tiếp. Một số bệnh viện ký hợp đồng với các doanh nghiệp đặt máy và tổ chức đấu thầu đối với hóa chất chỉ sử dụng cho máy đã đặt sẵn tại Bệnh viện; thực hiện đấu thầu đi kèm hóa chất, vật tư của gói thầu tương tự của hãng sản xuất máy là không bảo đảm tính cạnh tranh và công bằng trong đấu thầu[4].

2. Nhóm hành vi tham nhũng trong lĩnh vực bảo hiểm y tế

Hành vi câu kết với các công ty dược, công ty cung cấp vật tư y tế để trục lợi tiền của người bệnh và quỹ bảo hiểm y tế

Tình trạng các công ty dược, công ty cung cấp vật tư y tế câu kết với các bệnh viện để nâng giá nhằm trục lợi tiền của người bệnh và quỹ Bảo hiểm y tế diễn ra phổ biến trên cả nước, gây nhiều bức xúc trong dư luận xã hội. Biểu hiện của hành vi này là việc lãnh đạo, cán bộ y tế tại các bệnh viện, cơ sở khám chữa bệnh “rút ruột” quỹ BHYT thông qua việc nâng giá các thiết bị y tế kỹ thuật cao; hoặc việc gửi kèm hồ sơ mua sắm, cung cấp vật tư, sau đó tổng hợp chi phí để thanh toán BHYT đối với các thiết bị y tế kỹ thuật cao… Chủ thể có thẩm quyền, trách nhiệm tại các bệnh viện, cơ sở y tế đã buông lỏng việc thẩm định giá các loại thiết bị y tế, để các cơ sở khám chữa bệnh tự xác định giá trên trời, để “móc túi” bệnh nhân. Việc Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội) ăn trên đầu bệnh nhân qua việc “thổi giá” các thiết bị y tế kỹ thuật cao, “ăn gian” mỗi bệnh nhân phẫu thuật sọ não hơn 16,5 triệu đồng/ca, là một trường hợp điển hình. Nếu bệnh nhân thực hiện thủ thuật này được BHYT thanh toán một phần, quỹ BHYT đã bị rút ruột[5].

Càng ở bệnh viện trung ương thì quy mô càng lớn, hành vi và kỹ xảo càng tinh vi. Hành vi thống kê đề nghị thanh toán nhiều hơn số lượng thuốc thực tế sử dụng; đưa vào kế hoạch đấu thầu thuốc hàm lượng ít phổ biến, ưu tiên lựa chọn chỉ định sử dụng và thanh toán thuốc cùng hoạt chất, cùng tác dụng nhưng có giá cao hơn gây gia tăng chi phí bất hợp lý; sử dụng thuốc không phù hợp chẩn đoán bệnh… Giá thuốc và vật tư y tế là hai nội dung chính được Quỹ BHYT chi trả, chiếm tỷ lệ 65% chi phí khám, chữa bệnh tại các bệnh viện và cơ sở y tế công lập, do đó thất thoát do tham nhũng, trục lợi trong đấu thầu thuốc, vật tư y tế có nguy cơ rất cao, chỉ cần lợi dụng chức vụ, quyền hạn, trách nhiệm được giao để tham nhũng, vụ lợi thì thiệt hại cho ngân sách nhà nước đã vô cùng nghiêm trọng. Cùng một loại nhưng giá thuốc khác nhau do nhiều nhà cung cấp, nhưng có loại thuốc cùng nhà cung cấp, cùng tên gốc, tên biệt dược mà giá trúng thầu vào các bệnh viện lại khác nhau. Hay như hành vi thanh toán riêng các chi phí vật tư y tế đã kết cấu trong giá dịch vụ kỹ thuật; không thực hiện đấu thầu, cung ứng vật tư y tế theo quy định để người bệnh phải tự mua; số lượng và chi phí vật tư y tế sử dụng cho dịch vụ kỹ thuật sử dụng không tương ứng với số lượng dịch vụ kỹ thuật được thanh toán… Thống kê từ năm 2018 đến năm 2022, trong hơn 12.000 cơ sở y tế, ngành BHXH Việt Nam đã từ chối chi trả và thu hồi hơn 10.000 tỷ đồng. Con số này chỉ là một phần trong số tiền đang bị thất thoát, lãng phí[6].

Hành vi thống kê, thanh toán dịch vụ kỹ thuật không đúng quy định

Hiện tượng bác sĩ, đội ngũ cán bộ y tế tại các cơ sở khám chữa bệnh đã chỉ định cho người bệnh thực hiện các xét nghiệm, chẩn đoán hình ảnh, sử dụng vật tư y tế tiêu hao, sử dụng thuốc một cách rộng rãi quá mức cần thiết so với tình trạng bệnh, thực hiện các dịch vụ kỹ thuật không đảm bảo thời gian, vượt quá công suất của máy… Nhiều trường hợp chỉ cần siêu âm cũng có kết quả chẩn đoán tốt nhưng bác sĩ, cán bộ y tế vẫn chỉ định chụp. Cơ sở khám chữa bệnh thống kê tổng hợp chi phí khám chữa bệnh đề nghị cơ quan BHXH thanh toán đã áp giá tính tiền các dịch vụ kỹ thuật, tiền thuốc cao hơn mức giá quy định hoặc thực hiện dịch vụ này nhưng lại ghi là dịch vụ khác và áp theo mức giá cao hơn, thống kê cả những chi phí không thuộc phạm vi thanh toán của quỹ BHYT. Việc áp sai giá dịch vụ kỹ thuật được phê duyệt; tách dịch vụ kỹ thuật để thanh toán; thanh toán dịch vụ kỹ thuật được thực hiện không bảo đảm điều kiện theo quy định về thời gian, nhân lực, phạm vi hoạt động chuyên môn; thanh toán dịch vụ kỹ thuật được chỉ định không phù hợp tình trạng bệnh; thanh toán chi phí tiền giường nội trú nhưng thực tế bệnh nhân không nằm viện, thanh toán trùng ngày điều trị nội trú giữa các cơ sở khám, chữa bệnh.

Hành vi kê khống hàng chục hồ sơ, đơn thuốc nhằm rút thuốc ra ngoài để bán, lợi dụng thẻ BHYT của người bệnh để hưởng lợi bất chính, trục lợi NSNN

Nhiều y bác sĩ, cán bộ y tế lợi dụng chức vụ, chuyên môn chủ mưu đã cấu kết với một số y tá, bác sĩ, trình dược viên, cán bộ y tế tổ chức kê khống đơn thuốc nhằm rút thuốc ra ngoài để bán, hưởng lợi bất chính. Một số vụ án điển hình như: vụ án trục lợi bảo hiểm y tế tại Bệnh viện Chợ Rẫy (TP. HCM), chủ mưu là Lưu Tố Lan (43 tuổi, bác sĩ chuyên khoa 1, Bệnh viện Chợ Rẫy) và 11 bị can khác về tội danh “Lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản”[7]; vụ án Lê Thị Thu Hương, một cán bộ tại phòng khám thuộc Trung tâm Cấp cứu 115 Hà Nội đã thực hiện trót lọt 49 hồ sơ khống với tên người bệnh, chẩn bệnh và kê thuốc với số tiền trên 19 triệu đồng chỉ trong vòng sáu tháng tại Trung tâm Cấp cứu 115 Hà Nội[8].

Tình trạng cán bộ y tế sử dụng thẻ bảo hiểm y tế của người nhà hoặc lấy mã thẻ của người bệnh bảo hiểm y tế đã đến khám trước đó để lập hồ sơ chứng từ đề nghị thanh toán chi phí; móc nối với đối tượng “cò” lập hồ sơ bệnh án khống cho người tham gia bảo hiểm nhân thọ, vừa trục lợi bảo hiểm nhân thọ, vừa trục lợi bảo hiểm y tế; tình trạng người bệnh không đi khám vẫn được cấp giấy chứng nhận nghỉ hưởng bảo hiểm xã hội, bác sĩ không đi làm tại phòng khám nhưng vẫn ký cấp giấy chứng nhận nghỉ hưởng bảo hiểm xã hội, không bị ốm vẫn kê chỉ định xét nghiệm, chẩn đoán hình ảnh, thuốc… để trục lợi Quỹ Bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế. Cụ thể như vụ việc xảy ra tại Bệnh viện đa khoa Thái An, Bệnh viện Trường đại học Y khoa Vinh, Nghệ An; vụ án tại Vĩnh Long, một bác sĩ đã lập khống 272 lượt khám, chữa bệnh để đề nghị thanh toán hơn 49 triệu đồng…. Đặc biệt là việc chỉ định cho bệnh nhân nằm quá giờ đã khiến cho chi phí Bảo hiểm y tế tăng lên rất nhiều. Đơn cử như mổ Phaco quy định nằm 2 ngày nhưng có những bệnh viện cho nằm 7-8 ngày[9].

Hành vi thanh toán tiền khám chữa bệnh không đúng quy định để trục lợi quỹ BHYT

Thanh toán sai tiền giường; áp giá sai các dịch vụ kĩ thuật chẩn đoán hình ảnh (chụp X-Quang thường cho kết quả in trên phim có kích thước nhỏ bằng hoặc dưới 24x30cm, nhưng thanh toán giá chụp X-Quang phim có kích thước lớn trên 24x30cm; chụp X-Quang số hóa cho ra kết quả in trên 1 phim nhưng thanh toán theo giá 2 phim)… Sai phạm nhiều nhất vẫn là việc thanh toán tiền khám bệnh, thanh toán ngày giường không đúng theo quy định như: Thực hiện thanh toán tiền khám bệnh tại những bàn khám có trên 65 lượt khám/ngày; thanh toán ngày giường nội khoa loại 1 ở những bệnh nhân chẩn đoán viêm họng, viêm amydal, viêm khớp, viêm da dị ứng…; thanh toán tiền giường nội khoa loại 1 ở những bệnh nhân điều trị tại khoa được tổ chức theo hình thức liên khoa (tim mạch, cơ xương khớp, nội tổng hợp…) [10].

Còn rất nhiều thủ đoạn tham nhũng để trục lợi khác của các chủ thể có quyền hạn, trách nhiệm tại các bệnh viện, cơ sở y tế như: thay đổi cơ cấu tổ chức, tách các khoa điều trị bệnh lý nhiễm trùng và khoa điều trị bệnh lý thông thường để được thanh toán thêm tiền giường, kê thêm giường gấp nhiều lần được phê duyệt; thu dung khám bệnh; mở thêm dịch vụ phục hồi chức năng, vật lý trị liệu, y học cổ truyền… Điều này lý giải vì sao Quỹ Bảo hiểm y tế có chiều hướng đi xuống, nhiều năm âm quỹ, còn số lượt khám, chữa bệnh và tỷ lệ nằm viện có xu hướng đi lên.

3. Nhóm hành vi tham nhũng trong công tác tổ chức cán bộ

Hành vi bổ nhiệm cán bộ không xứng đáng với chức vụ, vị trí công tác, không đủ phẩm chất đạo đức, không đủ bản lĩnh chính trị, không đủ năng lực; lạm quyền khi thực hiện nhiệm vụ trong công tác cán bộ

Đây là biểu hiện rõ nhất của tham nhũng trong công tác cán bộ. “Chạy” gắn liền với nhận hối lộ, đưa hối lộ, môi giới hối lộ trong công tác cán bộ, dẫn đến tình trạng “mua quan, bán chức” hết sức tệ hại, làm vô hiệu hóa đường lối, chủ trương, chính sách và các quy định đúng đắn trong công tác cán bộ của Đảng; gây nhức nhối dư luận trong nội bộ, ngoài xã hội; làm hư hỏng đội ngũ cán bộ; làm mất niềm tin của nhân dân và của chính đội ngũ cán bộ ngành y tế, gây hậu họa khôn lường cả trước mắt và lâu dài. Những vụ án hình sự liên quan đến sai phạm trong cấp phép nhập khẩu thuốc, mua sắm máy móc thiết bị, liên quan đến hoạt động đấu thầu, hoạt động quản lý của các cơ sở y tế thời gian gần đây ngày càng nhiều. Nhiều cán bộ có chuyên môn sâu, có uy tín, sức ảnh hưởng trong xã hội, có học hàm học vị cao nhưng vẫn vi phạm pháp luật cho thấy một thực trạng đáng lo ngại về việc bổ nhiệm cán bộ không xứng đáng với chức vụ, vị trí công tác, không đủ phẩm chất đạo đức, không đủ bản lĩnh chính trị, không đủ năng lực trong công tác cán bộ ngành y tế. Người đứng đầu bằng quyền lực của mình đã đề xuất, vận động, gợi ý, gây sức ép, hướng lái tập thể lãnh đạo theo ý đồ, thậm chí tự ý quyết định hay áp đặt theo chủ ý của mình về công tác cán bộ, làm tê liệt vai trò, trách nhiệm của cấp ủy, vô hiệu hóa nguyên tắc tập trung dân chủ. Lạm quyền dẫn đến mất dân chủ, độc đoán, sự thao túng, tự tung, tự tác của người đứng đầu trong công tác cán bộ. Bằng sự lạm quyền này, họ sẽ thực hiện hành vi “bán chức” cho những kẻ hối lộ hoặc bố trí, bổ nhiệm người thân, người quen, người nhà dù không đủ tiêu chuẩn, điều kiện giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý hoặc bố trí, sắp xếp vào vị trí có nhiều lợi lộc.

Hành vi lợi dụng sơ hở trong cơ chế, chính sách, quy định để cố ý làm những điều sai trái vì vụ lợi, đi ngược lại lợi ích của tổ chức, của Đảng, Nhà nước, nhân dân, coi thường nguyên tắc tập trung dân chủ, quy chế làm việc

Biểu hiện hành vi tham nhũng này rất đa dạng, từ việc dùng “quyền lực mềm” của cương vị lãnh đạo, quản lý để tác động, gợi ý nhằm ưu ái, vun vén cho gia đình, người thân dẫn đến chuyện “cả nhà làm quan”, “cả họ làm quan”, cho đến việc sử dụng chức vụ, quyền hạn của mình đổi chác việc tiếp nhận, bố trí nhân sự cho nhau giữa hai cơ quan, đơn vị theo kiểu “anh giúp tôi, tôi giúp anh”. Tình trạng tuyển dụng tùy tiện, sai nguyên tắc đã bỏ lọt những người có năng lực, phẩm chất thật sự. Trong khi đó, nhiều người đáp ứng được công việc lại không được tuyển dụng. Hệ quả dẫn đến tình trạng nhiều người làm việc không có hiệu quả, trái ngành, trái nghề hoặc ô dù, dây rợ, tạo điều kiện nảy sinh các sai phạm, tiêu cực. Với trách nhiệm của mình, những cán bộ này phải chủ động góp phần khắc phục những sơ hở trong cơ chế, chính sách, quy định pháp luật thì họ lại lợi dụng nó để lộng hành, bố trí, bổ nhiệm cán bộ theo chủ ý nhằm vụ lợi. Một trong những giải pháp xem ra rất dân chủ, khách quan là tổ chức thi tuyển cán bộ, công chức, nhưng cũng đang bị một số người lợi dụng. Không ít trường hợp gian lận để lo lót, chạy chọt trong việc xét điểm thi tuyển. Thậm chí các tiêu chí về điều kiện, đối tượng thi tuyển không rõ ràng, thiếu công khai hoặc bị một số cán bộ cố ý làm sai lệch nhằm đưa người thân không đủ tiêu chuẩn vào làm việc. Biểu hiện của hành vi này là: ký hợp đồng lao động làm việc chuyên môn, nghiệp vụ vượt số lượng người làm việc được cơ quan có thẩm quyền giao; tuyển dụng không thành lập Hội đồng kiểm tra, sát hạch; không thực hiện báo cáo người đứng đầu cơ quan có thẩm quyền tuyển dụng về hình thức, nội dung sát hạch trước khi tổ chức sát hạch theo quy định…[11]

Hay như việc cán bộ lãnh đạo có thẩm quyền, trách nhiệm có những quyết định tuyển dụng, bố trí, bổ nhiệm cán bộ không đúng quy trình, thủ tục, không đúng chủ trương, nghị quyết của tổ chức đảng, thậm chí là sai thẩm quyền, lỏng lẻo trong công tác cán bộ. Những vụ, việc “quy hoạch thần tốc”[12], “bổ nhiệm thần tốc” [13], “nâng đỡ không trong sáng”[14], bổ nhiệm cán bộ lãnh đạo, quản lý thiếu điều kiện, tiêu chuẩn, phẩm chất, năng lực… Biểu hiện của dạng tham nhũng cố ý làm trái còn có thể kể đến hành vi giả mạo trong công tác cán bộ, như làm tài liệu, hồ sơ giả; học giả, dùng bằng giả hay khai báo lý lịch không trung thực để đủ tiêu chuẩn quy hoạch, bổ nhiệm, giới thiệu ứng cử. Những cán bộ khi làm việc này đều biết sai nhưng cố ý làm để được tuyển dụng, bố trí, bổ nhiệm. “Bác sĩ giả” và bác sĩ ký khống vào hàng trăm giấy khám sức khoẻ để hưởng Bảo hiểm xã hội là 2 vụ lùm xùm mới nhất liên quan đến ngành Y tế xảy ra tại tỉnh Đồng Nai[15].

4. Nhóm hành vi tham nhũng trong công tác quản lý tài chính, sử dụng ngân sách, quản lý tài sản công

Đối với lĩnh vực này, tham nhũng chủ yếu xảy ra ở các đơn vị được thụ hưởng ngân sách nhà nước và được giao quản lý các tài sản của nhà nước. Hành vi tham nhũng phổ biến chủ yếu là vi phạm các nguyên tắc quản lý tài chính, ngân sách để trục lợi, cụ thể như:

Hành vi chi tiêu tiền của bệnh viện, cơ sở y tế không đúng mục đích, trái nguyên tắc, thu tiền không nhập quỹ, không vào sổ sách

Biểu hiện của hành vi này là lợi dụng chức trách, nhiệm vụ được phân công để rút ruột tiền ngân sách, tham ô, chiếm đoạt tiền của cơ quan, đơn vị. Ví dụ cho hành vi này là vụ Thủ quỹ của Bệnh viện Đa khoa khu vực Tháp Mười, tỉnh Đồng Tháp bốn lần thực hiện “chiêu” rút ruột tiền, chiếm đoạt số tiền gần 1,3 tỉ đồng từ ngân sách nhà nước[16].

Hành vi lợi dụng sơ hở trong chính sách và sự quản lý lỏng lẻo của Nhà nước, làm khống chứng từ để chia nhau

Biểu hiện của hành vi này là việc lợi dụng trách nhiệm, sự tín nhiệm trong việc lưu giữ hồ sơ chứng từ chi trả tạm ứng viện phí, lợi dụng phần mềm in biên nhận thu tiền tạm ứng viện phí không đảm bảo kỹ thuật, bộ phận thu viện phí không có người quản lý tại một số cơ sở y tế, bệnh viện công lập để ghi khống tên bệnh nhân cùng số tiền tương ứng số tiền chi trả tạm ứng viện phí trước đó và ký khống tên bệnh nhân hoặc thân nhân bệnh nhân vào những ngày khác nhau để làm thủ tục thanh toán viện phí lần hai, lần ba.

Hành vi khai tăng giá khi mua sắm các thiết bị, tài sản công, mua đắt hơn giá thị trường, hai bên thông đồng với nhau để ghi giá vào hóa đơn cao hơn giá thanh toán thực tế hoặc người mua hàng chiếm đoạt tiền hoa hồng…

Tình trạng chưa chấp hành nghiêm quy định của pháp luật trong việc mua sắm trang thiết bị y tế, test kit Covid-19, nhiều sai phạm trong việc mua sắm trang thiết bị y tế, sử dụng tài sản công, chưa kiểm soát được hết tiêu cực xảy ra trong đấu thầu, chỉ định thầu… thời gian vừa qua là minh chứng cho vấn nạn này.

Hành vi lấy thuốc, thiết bị vật tư của nhà nước đem ra thị trường bán chia nhau hoặc bán cho bệnh nhân trong bệnh viện

Đây là hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn, trách nhiệm để thu gom thuốc điều trị thừa, hoặc thuốc bệnh nhân không uống, điều chỉnh y lệnh sinh ra thừa thuốc nhưng không làm thủ tục trả lại cho bệnh viện mà câu kết với các điều dưỡng, nhân viên trong bệnh viện để tuồn thuốc ra ngoài bán lấy tiền chia nhau. Trong khi vẫn xảy ra tình trạng thiếu thuốc, vật tư y tế tại các cơ sở y tế, bệnh viện công lập.

Hành vi xin nguồn ngân sách đầu tư trang thiết bị hiện đại nhưng không quan tâm đào tạo cán bộ sử dụng làm cho hiệu quả sử dụng chưa cao….

Tình trạng nhiều lãnh đạo bệnh viện, cơ sở y tế công lập cho phép tổ chức phòng khám dịch vụ, khu điều trị dịch vụ, mua máy móc dịch vụ nhưng lại nhập nhèm trong quản lý, hậu quả là không có căn cứ, cơ sở để kiểm soát giá tại các phòng khám dịch vụ, khu điều trị dịch vụ. Hoặc hành vi buông lỏng trong công tác quản lý, đào tạo cán bộ, thiếu kiểm tra, giám sát trong thu chi viện phí, dẫn đến sai phạm kéo dài trong nhiều năm[17].

Tình trạng lãng phí nguồn lực, nhất là đối với nguồn vốn nước ngoài ODA, vốn trái phiếu Chính phủ và vốn đầu tư cho bệnh viện công lập tuyến cuối. Điển hình cho tình trạng này là việc một số dự án hiện nay đang chậm so với kế hoạch, chậm đưa vào sử dụng, hoặc sử dụng chưa hiệu quả làm giảm hiệu quả vốn đầu tư, gây lãng phí nguồn lực nhà nước như dự án Bệnh viện Bạch Mai cơ sở 2, Bệnh viện Việt Đức cơ sở 2. Tình trạng chậm giải ngân vốn đầu tư công tại Bộ Y tế không chỉ xảy ra trong 1-2 năm mà diễn ra trong cả giai đoạn; Bộ Y tế luôn đứng top đầu chậm giải ngân vốn đầu tư công[18]./.

ThS. Đào Thị Thu Hà

Viện Chiến lược và Khoa học thanh tra