Một số quan điểm, giải pháp tăng cường các biện pháp giáo dục liêm chính cho công chức ngành Thanh tra

Ngày 16/01/2015, Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cũng từng nhấn mạnh cán bộ làm công tác chống tham nhũng “phải luôn giữ cho mình thật sự trong sạch, thật sự liêm chính, phải là người có bản lĩnh, dũng khí, kiên quyết đấu tranh bảo vệ cái đúng, không khoan nhượng với tham nhũng. Cán bộ làm công tác chống tham nhũng mà tay đã nhúng chàm thì không thể chống được tham nhũng” ^[1].

Thanh tra được xác định một trong các thiết chế phòng, chống tham nhũng.  Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Cán bộ thanh tra như cái gương cho người ra soi mặt, gương mờ thì không soi được”[2]. Lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cho thấy tầm quan trọng của việc giáo dục đạo đức liêm chính cho cán bộ thanh tra, để cán bộ thanh tra phải thực sự là những “bàn tay sạch” giúp Đảng và Nhà nước phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong bộ máy nhà nước.Giáo dục liêm chính cho công chức ngành Thanh tra mang những đặc điểm đặc trưng khác với các hoạt động giáo dục khác, thể hiện ở một số nội dung như sau:

Thứ nhất, đối tượng giáo dục là những người đã trưởng thành, đa dạng về chuyên môn đào tạo, trình độ, kinh nghiệm công tác, ý thức trách nhiệm. Những người này đã có sẵn nền tảng đạo đức của riêng mình, có thể tốt, có thể xấu. Đây là điều kiện thuận lợi nhưng cũng có thể là khó khăn rất lớn tác động đến kết quả giáo dục.

 Thứ hai, thời gian tham gia học tập tại trường lớp của công chức thanh tra là rất hạn chế, phần lớn thời gian tham gia các đoàn, tổ công tác để thực hiện nhiệm vụ. Do đó, cần phải có các biện pháp giáo dục đa dạng, linh hoạt, không chỉ giáo dục tại cơ sở đào tạo, bồi dưỡng mà còn phải giáo dục trực tiếp tại cơ quan, đơn vị, giáo dục ngay trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Trong đó, các biện pháp giáo dục trực tiếp tại cơ quan, đơn vị, giáo dục trong quá trình thực hiện nhiệm vụ là cơ bản, quan trọng và có ý nghĩa quyết định đến kết quả giáo dục.

Thứ ba, giáo dục liêm chính cho công chức ngành Thanh tra sẽ gặp nhiều khó khăn do đặc thù của hoạt động thanh tra là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước, môi trường làm việc của các đoàn thanh tra thường khép kín, ít bị kiểm soát. Quá trình thực hiện nhiệm vụ thanh tra, công chức Thanh tra phải đối mặt với nhiều cám dỗ, khả năng cao sẽ bị đối tượng thanh tra tìm mọi cách để tiếp cận, mua chuộc bằng tiền và các lợi ích vật chất khác. Tất cả những điều này tạo ra một lực cản rất lớn đối với công chức thanh tra trong việc vận dụng, rèn luyện và giữ gìn các phẩm chất liêm chính, nhất là trong bối cảnh đời sống của công chức thanh tra có thể còn đang gặp nhiều khó khăn hoặc bản thân họ chưa tu dưỡng bản thân một cách nghiêm túc.

Để đạt được mục tiêu giáo dục là giúp cho công ngành Thanh tra dần dần có được các phẩm chất liêm chính theo yêu cầu thì việc lựa chọn nội dung giáo dục là hết sức quan trọng. Nội dung giáo dục vừa phải bảo đảm cung cấp đầy đủ kiến thức về liêm chính, sự cần thiết phải tuân thủ các chuẩn mực về liêm chính, đồng thời cũng phải trang bị đầy đủ kỹ năng cho người học trong việc xử lý các tình huống cụ thể. Với cách tiếp cận như vậy, nội dung giáo dục về liêm chính cho công chức ngành Thanh tra cần bao gồm 02 trụ cột chính là: (i) kiến thức, hiểu biết về liêm chính, bao gồm toàn bộ các kiến thức mang tính lý thuyết và quy định hiện nay về liêm chính như khái niệm liêm chính, nội dung liêm chính, các biểu hiện bất liêm, quy định về liêm chính và trách nhiệm tuân thủ các chuẩn mực về liêm chính; (ii) kỹ năng nhận biết và xử lý các tình huống về liêm chính, nguy cơ xảy ra hành vi bất liêm, kỹ năng phát hiện, tự xử lý hoặc báo cáo với người có thẩm quyền để thực hiện các biện pháp xử lý.

Về phương pháp giáo dục, đối với công chức ngành Thanh tra, cần có sự kết hợp giữa giáo dục theo phương pháp truyền thống thông qua trường lớp với các phương pháp giáo dục phù hợp với các đặc thù hoạt động của ngành Thanh tra cũng như kết hợp chặt chẽ với phương pháp tự giáo dục của mỗi công chức thanh tra. Phương pháp giáo dục truyền thống là giáo dục tại các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng. Phương pháp giáo dục đặc thù là các phương pháp giáo dục có thể thực hiện ngay tại nơi công tác của công chức thanh tra, bao gồm: (i) Giáo dục bằng tuyên truyền, phổ biến, tập huấn, sơ kết, tổng kết việc thực hiện các quy định về liêm chính của công chức ngành Thanh tra; (ii) Giáo dục thông qua các cuộc họp giao ban của cơ quan, tổ chức, đơn vị, sinh hoạt của tổ chức Đảng, sinh hoạt đoàn thể quần chúng; (iii) Giáo dục bằng việc nêu gương của người đứng đầu, lãnh đạo cơ quan thanh tra, của cán bộ cấp trên. (iv) Giáo dục bằng các biện pháp giám sát, kiểm tra, xử lý kỷ luật.

Hiện nay, các chuẩn mực liêm chính cho công chức Thanh tra đã được quy định trong nhiều văn bản pháp luật: Luật Cán bộ, công chức năm 2008 (sửa đổi, bổ sung năm 2010); Luật Thanh tra năm 2022; Luật Tiếp công dân năm 2013; Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018; Thông tư số 01/2021/TT-TTCP ngày 11/03/2021 của Thanh tra Chính phủ quy định quy tắc ứng xử của cán bộ, công chức, viên chức trong ngành Thanh tra và cán bộ, công chức làm công tác tiếp công dân; Quyết định 465/QĐ-TTCP ngày 29/11/2022 của Tổng Thanh tra Chính phủ ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động đoàn thanh tra.

Việc tuân thủ các quy định nêu trên về liêm chính của công chức thanh tra về cơ bản được thực hiện nghiêm túc. Tuy nhiên, thực trạng phát hiện và xử lý các vụ việc tham nhũng thời gian qua cho thấy vẫn xảy ra không ít vụ việc tham nhũng, tiêu cực của công chức thanh tra gây bức xúc trong dư luận. Có thể nêu ra một ví dụ là vụ việc tham nhũng nghiêm trọng xảy ra gần đây tại Tập đoàn Vạn Thịnh Phát với sai phạm của cả đoàn thanh tra liên ngành gồm 18 thành viên do bà Đỗ Thị Nhàn cựu Cục trưởng Cục Thanh tra, giám sát ngân hàng II, Ngân hàng Nhà nước làm trưởng đoàn, gồm 09 cán bộ thanh tra của Ngân hàng Nhà nước, 02 cán bộ Kiểm toán Nhà nước, 04 cán bộ Thanh tra Chính phủ và 03 người của Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia. Đây là vụ việc tham nhũng, tiêu cực được đánh giá là đặc biệt nghiêm trọng với số tiền một người nhận hối lộ trong một vụ án lớn nhất từ trước đến nay lên đến 5,2 triệu USD[3]. Vụ việc đã được các cơ quan chức năng điều tra, xét xử, các hình phạt nghiêm khắc đã được áp dụng với những người phạm tội. Tuy nhiên, vụ việc này và không ít các vụ việc tham nhũng, tiêu cực khác liên quan đến công chức thanh tra đã cho thấy đòi hỏi cấp thiết từ thực tiễn cần phải củng cố và tăng cường mạnh mẽ công tác giáo dục liêm chính đối với công chức ngành Thanh tra.

Việc củng cố, tăng cường các biện pháp giáo dục liêm chính đối với công chức ngành Thanh tra cần được tiếp cận trên cơ sở một số quan điểm cụ thể như sau: Thứ nhất, giáo dục liêm chính cho công chức thanh tra không nên giáo điều mà phải đi vào thực chất, trong đó quan trọng nhất là phải thực chất về nội dung giáo dục, thực chất trong giám sát quá trình thực hiện, thực chất trong xử lý vi phạm. Thứ hai, giáo dục liêm chính cho công chức thanh tra phải coi biện pháp nêu gương là cơ bản, quan trọng; người đứng đầu phải nêu gương thực hiện tốt và xử lý nghiêm người đứng đầu nếu vi phạm để làm gương. Thứ ba, giáo dục liêm chính cho công chức thanh tra phải được tiến hành thường xuyên, liên tục, tại nơi làm việc, trong suốt quá trình thực hiện nhiệm vụ. Thứ tư, giáo dục liêm chính cho công chức thanh tra phải được đổi mới về hình thức và nội dung, thường xuyên cập nhật thực tiễn sống động, tạo động lực học tập và tu dưỡng cho công chức thanh tra.

Với quan điểm tiếp cận như vậy, cần tập trung thực hiện một số giải pháp tăng cường các biện pháp giáo dục liêm chính đối với công chức ngành Thanh tra như sau:

Thứ nhất, đổi mới nội dung và hình thức giáo dục liêm chính cho công chức thanh tra tại các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng

(i) Cần tăng thời lượng chương trình đào tạo, bồi dưỡng về phòng, chống tham nhũng, trong đó có đào tạo, bồi dưỡng về liêm chính cho công chức ngành Thanh tra. Trước mắt, có thể điều chỉnh tăng thời lượng đào tạo, bồi dưỡng về phòng, chống tham nhũng nói chung và liêm chính nói riêng trong các chương trình đào tạo bồi dưỡng dành cho công chức hiện nay. Về lâu dài, cần nghiên cứu xây dựng riêng một chương trình đào tạo, bồi dưỡng về phòng, chống tham nhũng, trong đó có nội dung đào tạo, bồi dưỡng về liêm chính. Cần thiết kế nội dung đào tạo, bồi dưỡng dành riêng cho công chức thanh tra được tuyển dụng mới và đào tạo bổ sung định kỳ hàng năm dành cho các công chức thanh tra khác.

(ii) Cầnbổ sung nội dung đào tạo, tập huấn về kỹ năng xử lý tình huống có thể nảy sinh nguy cơ xảy ra hành vi vi phạm các chuẩn mực về liêm chính nhằm tăng cường năng lực phòng ngừa, nâng cao khả năng phản ứng khi có thông tin cảnh báo (hành vi bất thường) từ đó nâng cao ý thức tuân thủ các chuẩn mực về liêm chính. Nội dung đào tạo cần hướng dẫn công chức thanh tra nắm được các biện pháp kiểm tra và các thủ tục cần thực hiện; nắm bắt được cơ chế và các biện pháp chống gian lận trong cơ quan. Hình thức tổ chức có thể là các buổi trao đổi, giải đáp các vấn đề thắc mắc của người tham dự, sử dụng các minh họa thực tế để thực hành.

Để bảo đảm thực hiện được kỹ năng xử lý tình huống khi có thông tin cảnh báo, theo kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới, trong mỗi cơ quan cần có chuyên gia cố vấn về đạo đức công vụ, đây chính là người tiếp nhận mọi thông tin thông báo/tố cáo về các trường hợp xung đột lợi ích có thể có hoặc mọi yêu cầu xin tham vấn về xung đột lợi ích.

(iii) Cần nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên và đổi mới phương pháp giảng dạy về liêm chính. Cần có những yêu cầu, tiêu chuẩn cụ thể đối với đội ngũ giảng viên tham gia giáo dục phòng, chống tham nhũng; thường xuyên định kỳ tổ chức những chương trình bồi dưỡng, tập huấn, cập nhật kiến thức mới về nội dung, kỹ năng tuyên truyền giáo dục phòng, chống tham nhũng. Đồng thời, cần có chế độ, chính sách riêng về tiền lương cho nhóm đối tượng này.

Thứ hai, cần đổi mới nội dung và hình thức tuyên truyền, phố biến về liêm chính tại các cơ quan thanh tra

Về hình thức tổ chức tuyên truyền, phổ biến về liêm chính, bên cạnh việc tổ chức các hội nghị tuyên truyền, các cơ quan thanh tra nhà nước cần đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền, giáo dục, như: thông qua việc tổ chức các cuộc thi viết tìm hiểu quy định về phòng, chống tham nhũng, quy định về liêm chính của công chức ngành Thanh tra hoặc các tiểu phẩm, chương trình văn nghệ; viết thu hoạch các bài tập tình huống. Đặc biệt, có thể sử dụng các hình thức tuyên truyền, giáo dục về phòng, chống tham nhũng, về xây dựng văn hóa liêm chính thông qua internet, vừa bảo đảm thuận tiện, dễ thu hút được nhiều công chức quan tâm.

Tăng cường hoạt động tuyên truyền tại các đơn vị truyền thông của cơ quan thanh tra nhà nước. Ví dụ, tại Thanh tra Chính phủ, cần tăng cường tuyên truyền về xây dựng và thực hiện văn hóa liêm chính trên Cổng thông tin điện tử, trang tin của Báo Thanh tra, Tạp chí Thanh tra, Trường Cán bộ thanh tra, Viện Chiến lược và Khoa học thanh tra v.v…

Thứ ba, cần tăng cường giáo dục thông qua các cuộc họp giao ban của cơ quan, tổ chức, đơn vị, sinh hoạt của tổ chức Đảng, sinh hoạt đoàn thể quần chúng.

Hình thức này có ưu điểm là được thực hiện định kỳ thường xuyên vì theo quy định, các cơ quan thanh tra nhà nước thuộc hệ thống cơ quan hành chính nhà nước phải tổ chức họp giao ban định kỳ. Theo quy định của Đảng, các chi bộ phải tổ chức sinh hoạt chi bộ định kỳ hàng tháng.

Trong nội dung sinh hoạt chi bộ thường kỳ, chi bộ phải tiến hành đánh giá việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay, Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ gắn với thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị về đẩy mạnh học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Đảng viên, nhất là người đứng đầu liên hệ, đánh giá việc thực hiện nội dung đã cam kết theo Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII; Những điều đảng viên không được làm và trách nhiệm nêu gương theo quy định của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị; Chống chạy chức, chạy quyền và chống chủ nghĩa cá nhân, quan liêu, xa rời quần chúng. Ngoài các buổi sinh hoạt định kỳ, chi bộ còn phải tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên đề về học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Đây chính là cơ hội tốt để chi bộ tuyên truyền, phổ biến các nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về liêm chính trong hoạt động công vụ cho toàn thể đảng viên, công chức ngành Thanh tra.

Thứ tư, cần chú trọng biện pháp giáo dục bằng hình thức nêu gương của người đứng đầu, lãnh đạo cơ quan thanh tra, của cán bộ cấp trên.

Vấn đề nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu luôn được Đảng ta chú trọng lãnh đạo thực hiện. Nhiều nghị quyết của Đảng đã đề cập đến trách nhiệm nêu gương của cán bộ, nhất là cán bộ lãnh đạo chủ chốt, người đứng đầu các địa phương, đơn vị. Theo tinh thần của các văn bản này, tất cả cán bộ, đảng viên, người đứng đầu cơ quan, đơn vị phải nêu cao tinh thần trách nhiệm trong thực thi nhiệm vụ, thường xuyên tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng; tự giác, gương mẫu trong việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Người đứng đầu phải là người thực hành nêu gương đầu tiên, thể hiện toàn diện trên các mặt về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; trách nhiệm trong công tác; về tự phê bình và phê bình; giữ mối liên hệ mật thiết với nhân dân. Nêu gương không chỉ là khẩu hiệu, không chỉ là lời nói, mà người đứng đầu phải nói đi đôi với làm trong thực hiện nêu gương. Sự gương mẫu trong lời nói và hành động của người đứng đầu là mệnh lệnh không lời để thuyết phục cấp dưới noi theo.

Thứ năm, giáo dục bằng việc tiếp tục tăng cường thực hiện nghiêm các biện pháp giám sát, kiểm tra, xử lý kỷ luật.

Xử lý kỷ luật được áp dụng đối với các hành vi vi phạm về liêm chính. Các dạng hành vi vi phạm rất đa dạng. Tùy thuộc vào tính chất, mức độ vi phạm mà người vi phạm sẽ phải chịu các chế tài về hình sự, hành chính và kỷ luật của Đảng nếu người vi phạm là Đảng viên. Đây có lẽ là biện pháp giáo dục có tác dụng trực quan nhất, tác động mạnh mẽ nhất đến tâm lý, ý thức của chính người vi phạm và các chủ thể có liên quan khác. Biện pháp xử lý kỷ luật nghiêm khắc chính là cách để làm cho công chức “không dám” thực hiện các hành vi vi pham, tham nhũng, tiêu cực. Tuy nhiên, biện pháp này cũng có thể là một “con dao hai lưỡi”, nếu được sử dụng đúng thì nó sẽ phát huy tác dụng ngăn chặn các nguy cơ thực hiện hành vi bất liêm. Tuy nhiên, nếu ngược lại, khi hành vi vi phạm không được xử lý nghiêm thì nó sẽ phản tác dụng, tạo ra tâm lý coi thường, các hành vi vi phạm có thể tiếp dục diễn ra với mức độ và quy mô nghiêm trọng hơn. Thời gian tới, cần tiếp tục giám sát, phát hiện và xử lý nghiêm minh mọi trường hợp vi phạm, bảo đảm đúng yêu cầu của Đảng về xử lý tham nhũng là không có “vùng cấm”, “ngoại lệ”.

Cơ quan Thanh tra có vai trò quan trọng trong hoạt động của bộ máy nhà nước, là một trong những công cụ để kiểm soát quyền lực nhà nước và phòng, chống tham nhũng trong bộ máy nhà nước. Để bảo đảm thực hiện đúng vai trò này, trước hết, các cơ quan thanh tra trong đó có các công chức thanh tra phải là những con người liêm khiết, tận tâm, gương mẫu tuân thủ các quy định về liêm chính. Ngành Thanh tra cần phải tăng cường các hoạt động giáo dục liêm chính, không chỉ trong nhà trường mà còn phải triển khai bằng các hình thức khác, gắn liền và phù hợp với đặc thù công tác của ngành Thanh tra. Giáo dục liêm chính cho công chức ngành Thanh tra có vai trò, ý nghĩa quan trọng, giúp xây dựng đội ngũ cán bộ thanh tra trong sạch, có phẩm chất đạo đức trong sáng, không tham nhũng, tiêu cực, từ đó góp phần xây dựng ngành Thanh tra vững mạnh, nâng cao uy tín của ngành Thanh tra; góp phần kiểm soát quyền lực trong hoạt động thanh tra, kiểm soát quyền lực nhà nước nói chung theo tinh thần Hiến pháp, các nghị quyết của Đảng, văn bản pháp luật của Nhà nước; góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả các lĩnh vực công tác của ngành Thanh tra.

ThS. Lê Thị Thúy

Viện Chiến lược và Khoa học thanh tra