Phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực muốn hiệu quả cần bắt đầu từ hiểu đúng khái niệm, trách nhiệm và cơ chế thực thi. Loạt 5 bài Hỏi – Đáp này tập trung vào những vấn đề then chốt: ranh giới giữa tham nhũng và tiêu cực, nhận diện hành vi lãng phí, vai trò của người dân và cơ chế bảo vệ, trách nhiệm người đứng đầu, cùng nghĩa vụ phòng, chống tham nhũng ở khu vực ngoài Nhà nước.
TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy, Trưởng khoa Nghiệp vụ giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng – tiêu cực, Trường Cán bộ Thanh tra. Ảnh: NVCC
Nhiều người vẫn quen dùng “tham nhũng” và “tiêu cực” như một khái niệm đồng nhất. Tuy nhiên, theo TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy, Trưởng khoa Nghiệp vụ giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, Trường Cán bộ Thanh tra, hai phạm trù này có sự khác biệt rõ ràng cả về bản chất lẫn mức độ xử lý.
Hỏi: Tham nhũng được hiểu như thế nào theo pháp luật Việt Nam hiện nay?
TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy: Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 quy định: Tham nhũng là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn, đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi. Các hành vi tham nhũng thường gắn với việc xâm phạm tài sản công, lợi ích của Nhà nước hoặc quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân. Bộ luật Hình sự đã dành hẳn Mục 1, Chương XXIII (từ Điều 353 đến Điều 359) quy định cụ thể về các tội phạm tham nhũng như tham ô tài sản, nhận hối lộ, lợi dụng chức vụ, quyền hạn, lạm quyền, giả mạo trong công tác…
Hỏi: Còn “tiêu cực” thì được hiểu ra sao?
TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy: Tiêu cực là khái niệm rộng hơn. Đó là sự lệch chuẩn trong nhận thức, thái độ, hành vi của cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức trong công vụ hoặc lối sống, gây ảnh hưởng xấu đến uy tín của Đảng, Nhà nước và niềm tin của Nhân dân. Quy định 32-QĐ/TW ngày 16/9/2021 và Hướng dẫn 25-HD/BCĐTW ngày 1/8/2022 đã liệt kê 19 hành vi tiêu cực, trong đó có những biểu hiện phổ biến như “tư duy nhiệm kỳ”, cơ hội, vụ lợi, tặng – nhận quà trái quy định, kê khai tài sản, thu nhập không trung thực, tổ chức đám cưới, đám tang phô trương, phản cảm…
Hỏi: Như vậy, điểm khác biệt cơ bản giữa tham nhũng và tiêu cực là gì?
TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy: Có thể khái quát một số khác biệt chính:
Về phạm vi: Tham nhũng gắn trực tiếp với vụ lợi, thường xảy ra trong khu vực công; tiêu cực rộng hơn, bao gồm cả các hành vi lệch chuẩn đạo đức, lối sống trong các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.
Về chủ thể: Tham nhũng chỉ được thực hiện bởi người có chức vụ, quyền hạn; tiêu cực có thể do cán bộ, công chức, viên chức, đảng viên hoặc kể cả do người lao động trong xã hội thực hiện.
Về chế tài: Tham nhũng bị coi là tội phạm, xử lý bằng pháp luật hình sự; tiêu cực chủ yếu bị xử lý kỷ luật, giáo dục, trừ khi phát triển thành vi phạm pháp luật nghiêm trọng.
Về hệ quả: Tham nhũng gây thiệt hại tài sản, làm méo mó chính sách; tiêu cực bào mòn đạo đức, làm suy giảm uy tín tổ chức và niềm tin Nhân dân.
Trong cơ quan địa phương 2 cấp hiện nay, khi quyền lực hành chính tập trung hơn ở hai cấp (tỉnh/thành phố và xã/phường/đặc khu), việc phân biệt rạch ròi hai khái niệm này càng quan trọng. Nó giúp cơ quan chức năng không bỏ lọt hành vi tham nhũng, đồng thời cũng không hình sự hóa những biểu hiện tiêu cực cần chấn chỉnh bằng kỷ luật, giáo dục.
Hỏi: Tại sao cần phân biệt rõ tham nhũng và tiêu cực?
TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy: Phân biệt rõ giúp xử lý đúng bản chất. Với tham nhũng, cần xử lý hình sự nghiêm khắc và thu hồi tài sản thất thoát; với tiêu cực, trọng tâm là kỷ luật, giáo dục, chỉnh đốn. Đồng thời, biện pháp phòng ngừa cũng khác nhau: Tham nhũng cần các cơ chế kiểm soát quyền lực, minh bạch tài sản, thu nhập, cải cách thủ tục hành chính; còn tiêu cực lại đòi hỏi rèn luyện đạo đức, nâng cao văn hóa công vụ, xây dựng môi trường liêm chính.
Trong bối cảnh chính quyền địa phương 2 cấp, khi không còn HĐND ở cấp trung gian để giám sát trực tiếp, cơ chế phân biệt này giúp tăng cường vai trò giám sát xã hội, Mặt trận Tổ quốc, báo chí và Nhân dân. Đây chính là lớp “van an toàn” bổ sung để hạn chế nguy cơ quyền lực bị lạm dụng.
Tham nhũng và tiêu cực có mối quan hệ chặt chẽ: Tham nhũng là dạng đặc biệt nghiêm trọng của tiêu cực, còn tiêu cực chính là mảnh đất để tham nhũng nảy sinh. Chỉ khi xử lý nghiêm minh tham nhũng và đồng thời kiên trì ngăn ngừa tiêu cực, nhất là trong bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp tinh gọn, chúng ta mới xây dựng được nền hành chính trong sạch, liêm chính, củng cố niềm tin của Nhân dân và tạo động lực phát triển bền vững.
Bài 2: Lãng phí dưới mắt luật: Những “lỗ thủng” ngốn ngân sách
Lan Anh
(Nguồn: Thanhtra.com.vn)