Tuy nhiên, trong thể chế chính trị ở nước ta, là cơ quan hành chính Nhà nước cao nhất, song Chính phủ trên thực tế quyền quản lý nền hành chính Nhà nước về con người, tài chính, xử lý vi phạm và những vấn đề quan trọng khác có nhiều hạn chế, còn lệ thuộc rất nhiều vào cơ quan, tổ chức khác, nhất là sự lãnh đạo, chỉ đạo của tổ chức Đảng, chính quyền các cấp. Có nhiều việc mà Chính phủ, người đứng đầu Chính phủ không được độc lập, chủ động quyết định, xử lý. Vì vậy, Chính phủ thực hiện việc kiểm soát quyền lực với đối tượng thuộc quyền quản lý trong hệ thống hành chính rất hạn chế. Để giải quyết vấn đề này một cách căn bản, thấu đáo cần phải nghiên cứu để có quan điểm, giải pháp đổi mới mạnh mẽ việc kiểm soát quyền lực chính trị, kiểm soát quyền lực Nhà nước; kiểm soát giữa các khối thực thi quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Đồng thời phải có quan điểm, giải pháp kiểm soát việc thực thi quyền lực của các cá nhân, tổ chức trong mỗi hệ thống quyền lực Nhà nước. Tránh tình trạng có quá nhiều cơ chế kiểm soát chồng chéo, trùng lắp, không hiệu quả từ cả thiết chế chính trị và thiết chế Nhà nước như hiện nay.
Do những điều kiện và khả năng nhất định, trên cơ sở quy định pháp luật hiện hành đề xuất quan điểm, giải pháp trước mắt để Chính phủ thực hiện việc kiểm soát quyền lực đối với những đối tượng thực thi nhiệm vụ, công vụ trong các cơ quan hành chính Nhà nước.
I. Quan điểm, giải pháp định hướng trước mắt nâng cao vai trò của Chính phủ trong kiểm soát quyền lực nhằm phòng chống tham nhũng
1. Chính phủ phải thực hiện phân công nhiệm vụ, công vụ cụ thể, rõ ràng giữa người đứng đầu Chính phủ với các thành viên Chính phủ
– Phân công nhiệm vụ, công vụ cụ thể, rõ ràng là yêu cầu đầu tiên, quan trọng trong việc tổ chức, thực hiện, là cơ sở để kiểm tra, thanh tra, đánh giá, từ đó làm rõ trách nhiệm của người thực thi, làm căn cứ để xử lý vi phạm, tránh tình trạng lộng quyền, làm quyền, từ bỏ, trốn tránh trách nhiệm.
Việc phân công nhiệm vụ, công vụ của những người lãnh đạo Chính phủ, thành viên Chính phủ phải xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ, năng lực, sở trường, lấy mục đích hiệu quả để thực hiện, tránh tùy tiện, cục bộ, lợi ích nhóm.
Trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ được quy định tại Luật Tổ chức Chính phủ, các Luật khác có liên quan tiến hành rà soát, sửa đổi, bổ sung, ban hành các quy định mới (Nghị định Chính phủ ban hành Quy chế làm việc của Chính phủ) trong đó phải quy định một cách cụ thể, rõ ràng về nhiệm vụ, trách nhiệm, lề lối làm việc, cơ chế phối hợp, chế độ thông tin, báo cáo, việc xử lý vi phạm của Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ, các thành viên Chính phủ.
Đối với các thành viên Chính phủ, trên cơ sở quy định của Luật chuyên ngành, các Luật khác có liên quan, Nghị định nêu trên, ban hành quy định làm rõ trách nhiệm với tư cách là thành viên Chính phủ và là người đứng đầu bộ, ngành chịu trách nhiệm quản lý Nhà nước về ngành, lĩnh vực trên phạm vi cả nước. Trong đó quy định một cách cụ thể, rõ ràng về nhiệm vụ, trách nhiệm, lề lối làm việc, cơ chế phối hợp, chế độ thông tin, báo cáo, việc xử lý vi phạm.
Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ, các thành viên Chính phủ căn cứ vào các nhiệm vụ được giao theo nhiệm kỳ, theo từng năm hoặc đột xuất phải cụ thể hóa thành chương trình, kế hoạch cụ thể để thực hiện. Trong đó nêu rõ thời gian thực hiện, cơ quan, đơn vị chịu trách nhiệm chính, cơ quan, đơn vị tham mưu, phối hợp.
– Thực hiện chế độ thông tin, báo cáo việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ, các thành viên Chính phủ.
Phải thực hiện đầy đủ, nghiêm chỉnh, chính xác, khách quan, kịp thời, đầy đủ chế độ thông tin, báo cáo thực hiện nhiệm vụ, công vụ trong Chính phủ.
Thủ tướng Chính phủ phải báo cáo trước Lãnh đạo Chính phủ, tập thể Chính phủ và phải chịu trách nhiệm chính trị, trách nhiệm quản lý về toàn bộ hoạt động của Chính phủ. Bên cạnh đó, phải chịu trách nhiệm cá nhân, trực tiếp về kết quả thực thực hiện nhiệm vụ, công vụ được phân công, nhất là những khuyết điểm, tồn tại, yếu kém.
Đối với các Phó Thủ tướng Chính phủ và các thành viên Chính phủ cũng phải chịu trách nhiệm chính trị, trách nhiệm quản lý về lĩnh vực được giao phụ trách. Phải chịu trách nhiệm cá nhân, trực tiếp về kết quả việc thực thực hiện nhiệm vụ, công vụ được phân công.
Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ phải thực hiện chế độ báo cáo và chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động trước Quốc hội và các cơ quan có thẩm quyền của Đảng
2. Thực hiện việc công khai, minh bạch hoạt động, kết quả hoạt động của Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ, các thành viên Chính phủ
– Công khai, minh bạch hoạt động, kết quả hoạt động là một trong những giải pháp quan trong nhằm kiểm soát hiệu quả việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ, giám sát quyền lực Nhà nước đối với người có thẩm quyền trong thực thi quyền lực công. Đó cũng là biện pháp hữu hiệu để khắc phục tình trạng thiếu rõ ràng, minh bạch, né tránh, đùn đẩy.
Phải thực hiện công khai minh bạch hoạt động, kết quả hoạt động của Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ, các thành viên Chính phủ. Làm cơ sở đánh giá, theo dõi, kiểm tra, đôn đốc.
Trường hợp hoạt động hiệu quả thấp, yếu kém phải làm rõ nguyên nhân, trách nhiệm cá nhân của người phụ trách, người chịu trách nhiệm chính, người có liên quan, mức độ xử lý vi phạm (nếu có) không được đùn đẩy, né tránh.
– Thực hiện chế độ kiểm tra, giám sát, đôn đốc thường xuyên, kịp thời, liên tục việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ.
Thủ tướng Chính phủ phải ban hành quy định và phải thực hiện chế độ kiểm tra, giám sát, đôn đốc một cách thường xuyên, kịp thời, liên tục việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ đối với Phó Thủ tướng Chính phủ, thành viên Chính phủ.
Phó Thủ tướng phụ trách từng lĩnh vực có chế độ kiểm tra, giám sát, đôn đốc đối với Thành viên Chính phủ được phân công. Thanh tra Chính phủ với tư cách là cơ quan chuyên trách giúp Thủ tướng Chính phủ, Chính phủ thực hiện chế độ thanh tra, kiểm tra công vụ (việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ) đối với các thành viên Chính phủ – với tư cách là người quản lý về ngành, lĩnh vực. Đồng thời kiểm tra, thanh tra đối với người đứng đầu các địa phương trong thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ được giao.
3. Phát hiện kịp thời, xử lý nghiêm minh vi phạm trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ của những người có trách nhiệm
Người đứng đầu Chính phủ phải thiết lập cơ chế để phát hiện kịp thời các hành vi vi phạm trong việc thực thi nhiệm vụ, công vụ của những người có trách nhiệm. Các hành vi thiếu tinh thần trách nhiệm, đùn đẩy, né trách, yếu kém, vi phạm, lạm dụng nhiệm vụ, quyền hạn phải được phát hiện kịp thời, xử lý nghiêm minh. Tùy theo tính chất, mức độ vi phạm phải được xử lý bằng biện pháp hành chính hoặc hình sự. Không được bao che, dung túng, thiếu khách quan, minh bạch trong việc xử lý người vi phạm.
Phát huy vai trò của người đứng đầu Chính phủ – đứng đầu cơ quan hành pháp trong việc xử lý vi phạm đối với người thuộc quyền quản lý theo quy định pháp luật.
Đối với các tồn tại, yếu kém phải có kế hoạch, biện pháp khắc phục, sửa chữa, gắn với trách nhiệm của người có liên quan, đồng thời có biện pháp theo dõi, giám sát, kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện, tránh kéo dài, lặp lại sai phạm, đùn đẩy trách nhiệm.
4. Chính phủ phải phối hợp chặt chẽ với Quốc hội, Tòa án nhân dân Tối cao trong việc thực hiện kiến nghị thông qua giám sát hoạt động của Chính phủ; với cơ quan có thẩm quyền Đảng trong việc xử lý công chức là đảng viên vi phạm
Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ phải tiếp thu, xử lý đầy đủ, kịp thời các kiến nghị của Quốc hội, cơ quan của Quốc hội, Đại biểu quốc hội thông qua hoạt động giám sát, của Tòa án nhân dân Tối cao thông qua hoạt động xét xử đối với những tồn tại, yếu kém, vi phạm pháp luật của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ, các thành viên Chính phủ.
Nghiên cứu mở rộng thẩm quyền xét xử các vụ án hành chính, Tòa án có quyền phán quyết về tính hợp pháp văn bản pháp luật của Chính phủ trở xuống; có quyền xem xét quyết định hành chính cá biệt của Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ. Về lâu dài nghiên cứu thành lập toà án hiến pháp để xem xét tính hợp hiến của các đạo luật.
Tiếp nhận xem xét, giải quyết kịp thời các phản ánh, kiến nghị, vụ việc khiếu nại, tố cáo do báo chí, Mặt trận tổ quốc Việt Nam và các tổ chức đoàn thể đưa tin hoặc chuyển đến.
Tổ chức tốt việc tiếp công dân, xử lý đơn thư, giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân liên quan đến trách nhiệm của Chính phủ, thành viên Chính phủ. Không để tồn đọng, kéo dài, nhất là các vụ việc đông người liên quan đến việc thực thi nhiệm vụ, công vụ của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ, các thành viên Chính phủ, lãnh đạo các bộ, ngành, địa phương.
Thủ tướng Chính phủ, Chính phủ chủ động phối hợp với cơ quan có thẩm quyền của Đảng trong việc quản lý, kiểm tra, giám sát, xử lý kỷ luật đối với đối tượng do Trung ương Đảng quản lý. Khắc phục tình trạng thụ động, mâu thuẫn, chồng chéo, xung đột trong việc kiểm tra, giám sát, xử lý kỷ luật cán bộ – đảng viên do cấp ủy quản lý.
5. Đẩy mạnh công tác phòng, chống tham nhũng trong cơ quan hành chính Nhà nước
Chính phủ phải tổ chức chỉ đạo và đẩy mạnh công tác phòng chống tham nhũng trong hệ thống cơ quan hành chính Nhà nước theo quy định của Luật Phòng, chống tham nhũng, đặc biệt là các biện pháp phòng ngừa tham nhũng. Trong đó có việc công khai, minh bạch về tổ chức, hoạt động của cơ quan, tổ chức, đơn vị; xây dựng và thực hiện định mức, tiêu chuẩn, chế độ; thực hiện quy tắc ứng xử của người có chức vụ, quyền hạn; chuyển đổi vị trí công tác; ứng dụng khoa học, công nghệ…Chú trọng công tác phát hiện, xử lý tham nhũng như công tác kiểm tra và tự kiểm tra; phát hiện thông qua hoạt động giám sát, thanh tra, kiểm toán; thực hiện nghiêm chế độ trách nhiệm của người đứng đầu trong phòng chống tham nhũng…
II. Quan điểm, giải pháp định hướng lâu dài nâng cao vai trò của Chính phủ trong kiểm soát quyền lực nhằm phòng chống tham nhũng
Chính phủ phải được xác định là chỉnh thể thống nhất, từ Trung ương đến địa phương, bao gồm Chính phủ, bộ, cơ quan ngang bộ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã; có mối quan hệ gắn bó, chặt chẽ về tổ chức, tài chính, hoạt động và xử lý vi phạm.
Người đứng đầu Chính phủ có quyền bổ nhiệm, miễm nhiệm, sắp xếp bộ máy, tổ chức của cơ quan hành chính cấp dưới; bố trí nguồn lực, chỉ đạo hoạt động; giám sát, kiểm tra, thanh tra; xử lý vi phạm đối với người thực thi nhiệm vụ, công vụ trong hệ thống; không lệ thuộc vào các thiết chế khác.
Người đứng đầu Chính phủ có thực quyền trong việc kiểm soát việc thực thi nhiệm vụ, công vụ của những người được trao quyền trong hệ thống cơ quan hành chính Nhà nước; đồng thời kiểm soát các hoạt động hành chính của những người trong cơ quan Nhà nước khác trong khi thực thi nhiệm vụ, công vụ.
Chính phủ phải độc lập trong tổ chức, hoạt động song phải chịu sự giám sát của Quốc hội, chịu sự giám sát của Tòa án nhân dân Tối cao trong những hoạt động có liên quan. Bên cạnh đó, Chính phủ với tư cách là cơ quan thực hiện quyền hành pháp, có quyền kiểm soát đối với những hoạt động hành chính của cơ quan quyền lực, cơ quan tư pháp và một số cơ quan, tổ chức khác.
Nghiên cứu tiến tới việc thiết lập mô hình Nhà nước, bảo đảm tính độc lập, kiểm soát, chế ước giữa các cơ quan thực hiện chức năng lập pháp, hành pháp, tư pháp.
Đổi mới từng bước thể chế chính trị, thực hiện sự lãnh đạo của Đảng thông qua việc trực tiếp lãnh đạo các cơ quan Nhà nước; không duy trì hai hệ thống Đảng, Chính quyền, khắp phục tình trạng chồng chéo, trùng lắp như hiện nay.
TS. Nguyễn Văn Kim
Nguyên Quyền Vụ trưởng Vụ Pháp chế, TTCP