Giữa quy định pháp luật và hành vi tuân thủ trên thực tế vẫn còn tồn tại khoảng cách. Thu hẹp khoảng cách ấy, biến tuân thủ thành nếp sống tự giác, chính là sứ mệnh mà ngành Thanh tra phải kiên trì xây dựng, để hình thành một nền văn hóa tuân thủ pháp luật.
Hiện nay, hệ thống pháp luật liên quan đến công tác thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng, chống tham nhũng đã khá đầy đủ, chặt chẽ, vừa xác định rõ trách nhiệm của cơ quan Nhà nước, cán bộ, công chức, vừa định hướng người dân thực hiện quyền, nghĩa vụ của mình theo chuẩn mực văn minh.
Tuy nhiên, giữa quy định pháp luật và hành vi tuân thủ trên thực tế vẫn còn tồn tại khoảng cách. Thu hẹp khoảng cách ấy, biến tuân thủ thành nếp sống tự giác, chính là sứ mệnh mà ngành Thanh tra phải kiên trì xây dựng, để hình thành một nền văn hóa tuân thủ pháp luật.
Những khoảng trống trong thực thi
Thực tiễn cho thấy, ở một số nơi, các quy định pháp luật vẫn chưa được thực thi nghiêm túc. Nhiều kết luận thanh tra của Thanh tra Chính phủ đã chỉ rõ các vi phạm, hạn chế trong việc chấp hành pháp luật về thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng.
Các lãnh đạo Thanh tra Chính phủ. Ảnh: PV
Cụ thể như, Thông báo Kết luận thanh tra số 352/TB-TTCP ngày 13/3/2025 của Thanh tra Chính phủ cho thấy, tại tỉnh Vĩnh Long, giai đoạn 2013-2020 vẫn còn nhiều tồn tại: Một số đơn vị không hoàn thành kế hoạch thanh tra; vi phạm trình tự, thủ tục; chưa công khai kết luận; việc tiếp công dân chưa bảo đảm địa điểm, lịch tiếp; giải quyết khiếu nại, tố cáo chưa đúng trình tự, chậm hạn hoặc không công khai; công tác tuyển dụng, bổ nhiệm, chuyển đổi vị trí công tác và kê khai tài sản còn sai phạm; đấu thầu, mua sắm, quản lý vốn và tài sản nhà nước vi phạm quy định; một số đơn vị chưa thực hiện đầy đủ việc công khai, minh bạch.
Tương tự, Thông báo Kết luận thanh tra số 2094/TB-TTCP ngày 9/10/2024 của Thanh tra Chính phủ chỉ rõ, tại Phú Yên, giai đoạn 2018-2020, công tác thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng, chống tham nhũng cũng bộc lộ nhiều hạn chế: phê duyệt kế hoạch thanh tra chậm, nội dung chưa sát; tỷ lệ thanh tra đột xuất cao; sai sót về trình tự, thủ tục; chất lượng và kiến nghị xử lý chưa cao; kiểm tra việc thực hiện kết luận chưa thường xuyên, tỷ lệ thu hồi thấp; tiếp công dân chưa đúng định kỳ, phân loại đơn chưa chính xác; giải quyết khiếu nại, tố cáo còn chậm, một số vụ kéo dài nhiều năm; kế hoạch phòng chống tham nhũng còn hình thức, thiếu kiểm tra, đánh giá; công khai ngân sách, tổ chức cán bộ, mua sắm công chưa đầy đủ; kê khai tài sản, thu nhập chưa đúng, đủ.
Kết luận thanh tra năm 2024 về trách nhiệm thực hiện công vụ của cán bộ, công chức, viên chức trong giải quyết thủ tục hành chính, cung cấp dịch vụ công tại một số bộ, ngành và địa phương cũng chỉ ra: việc thực hiện thủ tục hành chính, cung cấp dịch vụ công đôi khi vẫn gây phiền hà, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp.
Ở chiều ngược lại, một bộ phận người dân vẫn chưa tuân thủ đúng quy định pháp luật về khiếu nại, tố cáo. Trong báo cáo công tác của nhiều địa phương có đề cập đến những trường hợp vụ việc đã được giải quyết đúng pháp luật, thấu tình, đạt lý nhưng người khiếu nại vẫn tiếp tục khiếu nại; có vụ không thuộc thẩm quyền giải quyết của cơ quan hành chính nhưng vẫn gửi khiếu nại đến cơ quan này. Một số trường hợp còn lợi dụng quyền khiếu nại để tụ tập, gây rối tại trụ sở tiếp công dân hoặc cơ quan Nhà nước, nhằm gây áp lực với cơ quan chức năng. Tình trạng khiếu nại vượt cấp lên Trụ sở Tiếp công dân Trung ương vẫn diễn ra, gây khó khăn cho công tác tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Trong việc thực hiện kết luận thanh tra, nhiều địa phương cũng nhấn mạnh, vẫn có tình trạng một số đối tượng thanh tra chưa thực hiện nghiêm túc kết luận, kiến nghị, quyết định xử lý về thanh tra. Thể hiện qua sự chậm trễ trong thực hiện và báo cáo hoặc thực hiện mang tính hình thức; cá biệt có đối tượng chây ỳ, cố tình không thực hiện.
Nguyên nhân sâu xa – Khi tuân thủ pháp luật chưa thành văn hóa
Theo ông Nguyễn Quang Huy, giảng viên Khoa quản lý – Luật Kinh tế, Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh, nguyên nhân cốt lõi nằm ở việc nhận thức pháp luật chưa được chuyển hóa thành văn hóa tuân thủ pháp luật. Ông phân tích: “Nếu coi tuân thủ pháp luật chỉ là nghĩa vụ bắt buộc, con người sẽ hành xử theo hướng đối phó. Chỉ khi coi đó là chuẩn mực văn minh, tuân thủ mới trở thành tự giác”.
Còn theo ông Mai Văn Duẩn, Trưởng Ban Tiếp công dân tỉnh Bắc Ninh, mặc dù đã có những quy định về việc xử lý hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực tiếp công dân và giải quyết khiếu nại tố cáo, tuy nhiên các quy định về việc xử lý vi phạm trong Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo còn chung chung, mang tính nguyên tắc. Các văn bản hướng dẫn tuy đã có những quy định về nguyên tắc xử kỷ luật đối với người vi phạm là cán bộ, công chức; hành vi, đối tượng bị xử lý, chế tài xử lý nhưng do chưa có hướng dẫn cụ thể nên các quy định về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực này chưa đi vào thực tiễn.
Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng cho rằng, công tác phổ biến, giáo dục pháp luật tuy đã được quan tâm, nhưng vẫn còn nặng tính hình thức. Việc truyền thông pháp luật đôi khi khô cứng, thiếu gắn kết với tình huống thực tế, chưa tạo ra tác động mạnh mẽ đến nhận thức và hành vi.
Từ nhận thức đến xây dựng chuẩn mực hành vi
Muốn thu hẹp khoảng cách từ quy định pháp luật đến chuẩn mực hành vi, then chốt vẫn là nâng cao nhận thức pháp luật và chuyển hóa nhận thức ấy thành hành vi tự giác. Công tác giáo dục pháp luật cần được triển khai sớm, liên tục và đi vào chiều sâu, để mỗi người hình thành thói quen tuân thủ như một nhu cầu tự thân, chứ không chỉ vì sự bắt buộc.
Theo ông Mai Văn Duẩn, đối với đội ngũ cán bộ, công chức, việc bồi dưỡng kiến thức pháp luật phải gắn với rèn luyện đạo đức công vụ, tinh thần liêm chính và trách nhiệm giải trình. Đây cần được xem là tiêu chí bắt buộc trong đánh giá, bổ nhiệm, khen thưởng, kỷ luật.
Cùng với đó, cần kiên quyết xử lý nghiêm minh mọi hành vi vi phạm, không có “vùng cấm”, “ngoại lệ”. Khi chế tài được áp dụng công bằng và nhất quán, thông điệp về tính nghiêm minh của pháp luật mới được củng cố, góp phần nâng cao ý thức tuân thủ.
Để hình thành và củng cố văn hóa tuân thủ pháp luật, ông Nguyễn Quang Huy cho rằng, một trong những giải pháp quan trọng là công khai, minh bạch toàn bộ quy trình và kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo, cũng như kết quả xử lý tham nhũng, lãng phí. Việc này cần được thực hiện đồng bộ, thường xuyên trên cổng thông tin điện tử của các cơ quan Nhà nước, bảo đảm người dân có thể dễ dàng tra cứu, theo dõi tiến độ, nắm rõ kết luận và biện pháp xử lý.
Theo ông Huy, công khai, minh bạch không chỉ giúp người dân, doanh nghiệp tiếp cận thông tin kịp thời, chính xác, mà còn tạo môi trường để báo chí, các tổ chức xã hội và cộng đồng tham gia giám sát. Khi mọi khâu trong quá trình giải quyết vụ việc đều đặt dưới sự giám sát chặt chẽ, cán bộ, công chức buộc phải tuân thủ nghiêm các quy định pháp luật, tránh tình trạng tùy tiện, nhũng nhiễu.
Về lâu dài, cách làm này sẽ góp phần hình thành thói quen minh bạch, tôn trọng pháp luật trong hoạt động công vụ; đồng thời khuyến khích người dân ứng xử đúng chuẩn mực pháp luật khi thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo.
Xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật là trách nhiệm chung của cả hệ thống chính trị. Ngành Thanh tra phải giữ vai trò tiên phong, vừa bảo vệ kỷ cương, vừa là tấm gương liêm chính, minh bạch. Mỗi cán bộ, công chức phải gương mẫu, thực hiện đúng chức trách, nhiệm vụ, mỗi người dân cần ý thức rõ quyền và nghĩa vụ của mình, tự giác tuân thủ pháp luật. Khi tuân thủ trở thành nếp sống, pháp luật mới thực sự là nền tảng của kỷ cương và sự phát triển bền vững.
Bảo Anh
(Nguồn: Thanhtra.com.vn)