Trong bối cảnh thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, khi quyền hạn và trách nhiệm ở cấp xã được mở rộng, việc phòng, chống lãng phí càng cần được siết chặt để tránh “những lỗ thủng” ngốn ngân sách.
Trong thực tế quản lý, nhiều hoạt động gây thất thoát, kém hiệu quả được gọi chung là “lãng phí”. Tuy nhiên, theo TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy, Trưởng khoa Nghiệp vụ giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, Trường Cán bộ Thanh tra, pháp luật đã có quy định cụ thể để nhận diện hành vi lãng phí. Trong bối cảnh thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, khi quyền hạn và trách nhiệm ở cấp xã được mở rộng, việc phòng, chống lãng phí càng cần được siết chặt để tránh “những lỗ thủng” ngốn ngân sách.
Hỏi: Pháp luật định nghĩa lãng phí như thế nào?
TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy: Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2013 quy định: Lãng phí là việc quản lý, sử dụng vốn, tài sản, lao động, thời gian lao động và tài nguyên không hiệu quả. Khác với tham nhũng – vốn gắn với vụ lợi, lãng phí có thể xảy ra do yếu kém trong quản lý, thiếu trách nhiệm, buông lỏng kỷ luật, hoặc cả sự tùy tiện, hình thức trong tổ chức thực hiện.
Trong bộ máy cơ quan địa phương 2 cấp, nơi cấp xã trực tiếp điều hành nhiều lĩnh vực dân sinh như đầu tư công, dịch vụ đô thị, quản lý đất đai, lãng phí rất dễ phát sinh nếu thiếu công khai, minh bạch và giám sát.
Hỏi: Những hành vi nào thường bị coi là lãng phí theo luật?
TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy: Có thể điểm ra một số nhóm hành vi chính:
• Trong quản lý, sử dụng ngân sách, vốn và tài sản Nhà nước: Đầu tư dàn trải, chậm tiến độ, công trình đội vốn, cơ sở vật chất xây xong bỏ hoang; mua sắm công vượt tiêu chuẩn, định mức, không sử dụng hiệu quả. Đây là dạng phổ biến nhất ở đô thị khi triển khai hạ tầng giao thông, nhà văn hóa, công viên nhưng thiếu quy hoạch đồng bộ.
• Trong quản lý, sử dụng lao động và thời gian lao động: Bố trí, sử dụng lao động không đúng năng lực chuyên môn, làm việc kém hiệu quả, thừa biên chế; hội họp kéo dài, hình thức gây lãng phí giờ làm việc. Mô hình cơ quan địa phương 2 cấp đòi hỏi tinh gọn bộ máy, vì vậy “hội họp hình thức” càng phải được cắt giảm.
• Trong quản lý, khai thác tài nguyên thiên nhiên: Khai thác vượt định mức, làm thất thoát tài nguyên; sử dụng đất đai kém hiệu quả, để đất bỏ hoang hoặc giao đất, cho thuê đất sai mục đích. Đây là vấn đề nóng ở các thành phố lớn, nơi đất công, tình trạng dự án treo, đất công ích thường bị bỏ hoang hoặc sử dụng sai quy hoạch.
• Trong tổ chức sự kiện, hoạt động công vụ: Tổ chức lễ kỷ niệm, khánh thành, hội nghị, hội thảo phô trương, vượt quy định về chi tiêu; in ấn, phát hành tài liệu, ấn phẩm không cần thiết.
Hỏi: Hậu quả của lãng phí được nhìn nhận như thế nào?
TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy: Lãng phí gây ra nhiều hệ lụy. Trước hết là thất thoát nguồn lực quốc gia, giảm hiệu quả đầu tư công, ảnh hưởng trực tiếp đến tăng trưởng kinh tế. Bên cạnh đó, lãng phí còn làm giảm niềm tin của nhân dân, tạo dư luận xã hội bức xúc, thậm chí trở thành mảnh đất phát sinh tham nhũng.
Trong bối cảnh cơ quan địa phương 2 cấp, lãng phí dễ tạo ra sự mất cân đối ngân sách, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống dân cư đô thị, nơi nhu cầu hạ tầng và dịch vụ công luôn rất lớn. Vì vậy, trách nhiệm của UBND xã, phường, đặc khu (cấp xã) và người đứng đầu càng phải được đề cao.
Hỏi: Pháp luật quy định chế tài xử lý các hành vi lãng phí ra sao?
TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy: Hành vi lãng phí có thể bị xử lý bằng nhiều hình thức: kỷ luật hành chính, xử phạt vi phạm hành chính, bồi thường thiệt hại; trường hợp gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Đồng thời, cơ quan thanh tra, kiểm toán có trách nhiệm phát hiện, kiến nghị thu hồi tài sản, khắc phục hậu quả và xử lý trách nhiệm cá nhân, tập thể liên quan.
Đặc biệt, Luật PCTN 2018 và Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí đều quy định rõ, người đứng đầu để xảy ra lãng phí trong phạm vi quản lý phải chịu trách nhiệm. Đây là cơ sở pháp lý để ràng buộc trách nhiệm cá nhân, nhất là trong bối cảnh cơ quan địa phương 2 cấp tập trung quyền hạn trực tiếp hơn vào UBND cấp xã.
Theo TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy, lãng phí là “căn bệnh âm ỉ” nhưng tác hại không kém tham nhũng. Nếu tham nhũng trực tiếp làm thất thoát tài sản vì vụ lợi, thì lãng phí lại bào mòn dần nguồn lực quốc gia do kém hiệu quả, thiếu trách nhiệm. Trong bộ máy cơ quan địa phương 2 cấp tinh gọn, chống lãng phí không chỉ là tiết kiệm ngân sách, mà còn là yêu cầu để bảo đảm hiệu quả quản trị, nâng cao chất lượng phục vụ Nhân dân và củng cố niềm tin vào bộ máy công quyền.
Bài 3: Khi người dân cầm chìa khóa chống tham nhũng
Lan Anh
(Nguồn: Thanhtra.com.vn)