Trong bối cảnh thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, khi không còn cấp huyện và đồng nghĩa với việc không còn cơ chế giám sát của HĐND cấp này, vai trò giám sát của Nhân dân sẽ trở thành “chìa khóa” bảo đảm giám sát quyền lực.
Nhiều độc giả đặt câu hỏi: “Phòng, chống tham nhũng vốn là trách nhiệm của cơ quan Nhà nước, vậy người dân có thể tham gia vào công việc này bằng cách nào và pháp luật có quy định gì cụ thể hay không?”.
Theo TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy, Trưởng khoa Nghiệp vụ giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, Trường Cán bộ Thanh tra, Luật PCTN 2018 đã khẳng định vai trò trung tâm của nhân dân. Trong bối cảnh cơ quan địa phương 2 cấp, khi không còn cấp huyện và đồng nghĩa với việc không còn cơ chế giám sát của HĐND cấp này, vai trò giám sát của nhân dân sẽ trở thành “chìa khóa” bảo đảm giám sát quyền lực.
Hỏi: Luật có quy định vai trò của xã hội trong phòng, chống tham nhũng không?
TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy: Có. Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 dành hẳn Chương V để quy định trách nhiệm của xã hội. Theo đó, Nhà nước khuyến khích và tạo điều kiện để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị – xã hội, báo chí, doanh nghiệp và công dân tham gia tích cực vào công tác phòng, chống tham nhũng. Đây là bước tiến quan trọng, thể hiện quan điểm “phòng, chống tham nhũng là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội”, chứ không chỉ là công việc nội bộ của các cơ quan Nhà nước.
Trong cơ quan địa phương 2 cấp, khi không còn HĐND cấp trung gian để giám sát thường xuyên, việc huy động xã hội – nhất là Nhân dân – tham gia giám sát càng mang ý nghĩa bù đắp, giúp tránh khoảng trống kiểm soát quyền lực.
Hỏi: Người dân có thể tham gia bằng những hình thức cụ thể nào?
TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy: Có nhiều hình thức được pháp luật ghi nhận:
• Phản ánh và tố cáo hành vi tham nhũng. Khi phát hiện hành vi tham nhũng, công dân có quyền tố cáo đến cơ quan có thẩm quyền theo Luật Tố cáo 2018. Luật cũng quy định trách nhiệm bảo mật thông tin người tố cáo và bảo vệ họ trước nguy cơ bị trù dập, trả thù.
• Giám sát hoạt động công vụ. Thông qua Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể, báo chí hoặc trực tiếp đóng góp ý kiến, người dân có thể giám sát việc thực hiện chủ trương, chính sách, phát hiện bất cập, lỗ hổng quản lý. Đây là cách ngăn chặn từ sớm nguy cơ tham nhũng.
• Tham gia xây dựng chính sách và quy định pháp luật. Khi cơ quan Nhà nước tổ chức lấy ý kiến dự thảo văn bản, người dân có thể phản biện, góp ý để văn bản ban hành sát thực tế, hạn chế kẽ hở bị lợi dụng.
• Nêu gương và xây dựng môi trường liêm chính. Mỗi người dân từ chối hối lộ, không tiếp tay cho nhũng nhiễu, cũng là tham gia trực tiếp chống tham nhũng.
Ở các địa phương vận hành mô hình 2 cấp, sự tham gia này giúp thay thế phần giám sát vốn do HĐND ở cấp trung gian thực hiện trước đây.
Hỏi: Báo chí và các tổ chức xã hội có vai trò gì trong việc phát huy sức mạnh nhân dân chống tham nhũng?
TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy: Báo chí chính là “cơ quan giám sát quyền lực thứ tư”. Nhiều vụ việc tham nhũng được phát hiện, xử lý bắt đầu từ phản ánh của báo chí và sự quan tâm của dư luận. Báo chí còn tạo sức ép xã hội, buộc cơ quan chức năng xử lý minh bạch.
Các tổ chức xã hội – nghề nghiệp, tổ chức phi chính phủ cũng góp phần giáo dục liêm chính, vận động hội viên giữ chuẩn mực đạo đức, giám sát và phản biện chính sách. Khi cơ quan địa phương 2 cấp được sắp xếp theo hướng tinh gọn, coi trọng hiệu lực, hiệu quả như hiện nay, cơ chế giám sát mềm này càng quan trọng, giúp cân bằng quyền lực tập trung ở cấp xã.
Hỏi: Người dân tham gia chống tham nhũng có được bảo vệ không?
TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy: Đây là điểm then chốt. Người dân sẽ không dám tố cáo nếu lo ngại bị trả thù, trù dập, đe dọa. Luật Tố cáo 2018 và Luật PCTN 2018 đã thiết lập cơ chế bảo vệ: bảo mật thông tin cá nhân, bảo vệ vị trí việc làm, thu nhập và cả thân thể của người tố cáo và người thân. Nếu ai trả thù, trù dập, đe dọa sẽ bị xử lý nghiêm. Chính cơ chế này tạo niềm tin để công dân mạnh dạn lên tiếng khi phát hiện tham nhũng.
Hỏi: Ý nghĩa của việc người dân tham gia phòng, chống tham nhũng là gì?
TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy: Có thể thấy ba ý nghĩa lớn:
• Khẳng định quyền làm chủ của nhân dân; tăng cường tính minh bạch, trách nhiệm giải trình của Nhà nước.
• Phát hiện sớm sai phạm từ cơ sở, là nguồn cung cấp thông tin hỗ trợ cho cơ quan chức năng vào cuộc kịp thời, phục vụ công tác quản lý.
• Hình thành văn hóa liêm chính, có ý nghĩa then chốt để xây dựng môi trường xã hội trong sạch, phục vụ Nhân dân.
Trong bối cảnh cơ quan địa phương 2 cấp, ý nghĩa này càng rõ nét: Người dân trở thành lực lượng “bù đắp giám sát” khi không còn HĐND ở cấp trung gian. Nếu người dân tích cực giám sát, phối hợp cùng cơ quan báo chí, Mặt trận và thanh tra, tham nhũng sẽ khó có đất tồn tại.
Theo TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy, phòng, chống tham nhũng muốn hiệu quả phải huy động được “sức dân”. Người dân vừa là đối tượng thụ hưởng thành quả, vừa là lực lượng trực tiếp giám sát, phản ánh, đấu tranh, qua đó đảm bảo được vai trò của người dân: Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát và dân thụ hưởng. Khi pháp luật đồng bộ, chính quyền nghiêm minh và Nhân dân đồng lòng, công cuộc chống tham nhũng sẽ trở thành phong trào bền vững, góp phần xây dựng cơ quan địa phương 2 cấp liêm chính, hiện đại, gần dân.
Bài 4: Người đứng đầu bị xử lý thế nào nếu để xảy ra tham nhũng?
Lan Anh
(Nguồn: Thanhtra.com.vn)