Một số giải pháp về tổ chức thực hiện nhằm xử lý chồng chéo trong công tác lập kế hoạch thanh tra ngành Công Thương

Việc xây dựng kế hoạch thanh tra ngành Công thương, đặc biệt là thanh tra chuyên ngành phụ thuộc vào định hướng Chương trình thanh tra của Chính phủ (trọng tâm thực hiện một số ngành nghề cụ thể); tình hình thực tiễn theo dõi, tổng hợp thông tin về ngành, lĩnh vực và theo yêu cầu quản lý nhà nước; đồng thời đánh giá những vấn đề cấp bách, được dư luận và xã hội quan tâm, điển hình lĩnh vực: hóa chất, điện lực, xăng dầu… Trên cơ sở báo cáo, đề xuất kế hoạch thanh tra của Tổng cục và các Cục thuộc Bộ, Thanh tra Bộ sẽ là đơn vị đầu mối, chủ trì, chịu trách nhiệm xây dựng, tổng hợp, rà soát, xử lý chồng chéo về nội dung và trình Bộ trưởng phê duyệt kế hoạch thanh tra của Bộ Công Thương.

1. Một số kết quả đạt được trong tổ chức thực hiện việc xử lý chồng chéo trong công tác lập kế hoạch thanh tra ngành Công Thương

Căn cứ Báo cáo kết quả hoạt động của Thanh tra Bộ trong những năm gần đây, kế hoạch thanh tra hàng năm của Bộ Công Thương được xây dựng theo đúng thời gian quy định, bám sát định hướng và hướng dẫn của Thanh tra Chính phủ, đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước của Bộ Công Thương; chủ động xác định đối tượng thanh tra và các nội dung thanh tra. Theo kế hoạch thanh tra năm 2020, tổng số các cuộc thanh tra của Bộ Công Thương là 185 cuộc thanh tra[1]; theo kế hoạch thanh tra năm 2021, tổng số cuộc thanh tra của Bộ Công Thương là 138 cuộc thanh tra[2]; theo kế hoạch thanh tra năm 2021, tổng số cuộc thanh tra năm 2022 của Bộ Công Thương sau điều chỉnh là 255 cuộc thanh tra[3].

Trong quá trình xây dựng kế hoạch thanh tra, Bộ Công Thương đã chủ động đối chiếu, rà soát với kế hoạch kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước, kế hoạch thanh tra của Thanh tra Chính phủ và tổ chức họp trao đổi với các đơn vị thuộc Bộ có chức năng thanh tra để tránh chồng chéo ngay từ khi xây dựng kế hoạch. Bộ Công thương cũng phối hợp với các đơn vị như Bộ Xây dựng, Bộ Tài chính, Thanh tra Chính phủ để giải quyết, đảm bảo các doanh nghiệp không có hai lần bị thanh tra trong một năm. Ngoài ra, khi xây dựng kế hoạch thanh tra hàng năm các đơn vị đều lấy ý kiến các vụ, cục, đơn vị có liên quan thuộc Bộ Công Thương để đảm bảo tránh chồng chéo và lựa chọn đối tượng thanh tra đúng trọng tâm, trọng điểm. Cụ thể: Bộ Công Thương tăng cường sự phối hợp với các sở, ban, ngành địa phương để thực hiện công tác thanh tra chuyên ngành. Ví dụ: Ngày 15 tháng 02 năm 2022, Bộ trưởng Bộ Công Thương ban hành các Quyết định số 188/QĐ-BCT, Quyết định số 189/QĐ-BCT, Quyết định số 192/QĐ-BCT về thanh tra việc chấp hành quy định của pháp luật trong kinh doanh xăng dầu của một số thương nhân kinh doanh xăng dầu. Theo nội dung Quyết định, Đoàn thanh tra bao gồm một số đơn vị thuộc Bộ Công Thương và Sở Công Thương các địa phương. Việc đề nghị Sở Công Thương cử công chức tham gia Đoàn thanh tra đã cho thấy sự phối hợp tích cực giữa Bộ Công Thương và các sở, ban, ngành địa phương.

Việc điều chỉnh, xử lý chồng chéo trong giai đoạn lập kế hoạch thanh tra cũng được Bộ Công Thương quan tâm và tích cực thực hiện với nhiều biện pháp cụ thể. Trong đó, việc đổi mới công tác xây dựng, phê duyệt và chỉ đạo việc thực hiện kế hoạch thanh tra; khắc phục tình trạng chồng chéo, giảm thiểu phiền hà cho doanh nghiệp theo Chỉ thị số 20/CT-TTg ngày 17/05/2017 của Thủ tướng Chính phủ được quan tâm, chú trọng. Khi phát hiện có chồng chéo trong việc lập kế hoạch thanh tra, nếu xảy ra chồng chéo về phạm vi, đối tượng, nội dung, thời gian thanh tra hoặc khi có sự chỉ đạo của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước, Thanh tra bộ Công Thương sẽ chủ động, tích cực phối hợp với các đơn vị có chức năng thanh tra chuyên ngành thực hiện điều chỉnh kế hoạch thanh tra theo đúng quy định tại Chỉ thị 20 của Thủ tướng Chính phủ và Thông tư số 01/2014/TT-TTCP ngày 23/4/2014 của Thanh tra Chính phủ theo hướng đảm bảo yêu cầu quản lý, phù hợp với tình hình thực tế.

Theo báo cáo tổng kết công tác hàng năm của Thanh tra Bộ, khi phát hiện có chồng chéo trong kế hoạch thanh tra, Thanh tra Bộ đã chủ động, tích cực phối hợp với các cơ quan có chức năng thanh tra chuyên ngành của Bộ Công Thương để xử lý chồng chéo, điều chỉnh kế hoạch theo hướng đảm bảo yêu cầu quản lý và phù hợp với tình hình thực tế. Kế hoạch thanh tra được xây dựng theo định hướng chương trình thanh tra và hướng dẫn của Thanh tra Chính phủ, đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước của Bộ Công Thương, đảm bảo đúng thời gian quy định. Cụ thể:

Năm 2020, Thanh tra Bộ đã trình Bộ trưởng phê duyệt điều chỉnh giảm 133 cuộc thanh tra nhằm tránh chồng chéo khi xây dựng, ban hành kế hoạch thanh tra, đảm bảo tập trung cho công tác chống dịch COVID-19 và hỗ trợ doanh nghiệp vượt qua giai đoạn khó khăn theo đúng yêu cầu của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, phù hợp với tình hình thực tế của cơ quan, đơn vị, địa phương và doanh nghiệp[4].

Năm 2021,Thanh tra Bộ đã trình Bộ trưởng phê duyệt điều chỉnh kế hoạch thanh tra 03 lần (bổ sung 04 cuộc, đưa ra khỏi kế hoạch 245 cuộc) nhằm tránh chồng chéo khi xây dựng, ban hành kế hoạch thanh tra và để phù hợp với tình hình thực tế của cơ quan, đơn vị, địa phương và doanh nghiệp[5].

Năm 2022, Thanh tra Bộ đã trình Bộ trưởng phê duyệt điều chỉnh kế hoạch thanh tra 02 lần nhằm tránh chồng chéo khi xây dựng, ban hành kế hoạch thanh tra và để phù hợp với tình hình thực tế của cơ quan, đơn vị, địa phương và doanh nghiệp. Lần 1: ký ban hành Quyết định số 1298/QĐ-BCT ngày 30/6/2022 về việc điều chỉnh kế hoạch thanh tra năm 2022 của Bộ Công Thương; Lần 2: ký ban hành Quyết định số 2527/QĐ-BCT ngày 25/11/2022 về việc điều chỉnh kế hoạch thanh tra năm 2022 của Bộ Công Thương (lần 2)[6].

Nhìn chung, việc xây dựng, phê duyệt kế hoạch thanh tra hàng năm của Bộ Công Thương được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật về thanh tra, định hướng chương trình thanh tra hàng năm được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và hướng dẫn của Thanh tra Chính phủ, đáp ứng được yêu cầu quản lý nhà nước của ngành Công Thương và quan tâm xử lý chồng chéo.

2. Một số tồn tại, hạn chế và nguyên nhân

Mặc dù việc xây dựng, phê duyệt Chương trình, kế hoạch thanh tra hàng năm của Bộ Công Thương đã được quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo và thực hiện theo đúng quy định nhưng vẫn còn tình trạng chồng chéo trong hoạt động thanh tra của Ngành. Chồng chéo trong hoạt động thanh tra ngành Công Thương là chồng chéo về thẩm quyền xem xét, đánh giá, xử lý theo pháp luật đối với việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, cá nhân; chồng chéo về thời gian, phạm vi, đối tượng và nội dung thanh tra.

Qua nghiên cứu thực tiễn, có thể khái quát những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trong công tác lập kế hoạch thanh tra ngành Công Thương như sau:

­­Một là, việc xây dựng, phê duyệt hàng năm của một số đơn vị thanh tra ngành Công Thương trên thực tế vẫn bị chậm so với thời gian quy định, làm ảnh hưởng đến việc triển khai và tiến độ ban hành, thực hiện kế hoạch thanh tra chung của toàn Ngành.

Khoản 10, Điều 1 của Nghị định số 54/2020/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 127/2015/NĐ-CP ngày 14 tháng 12 năm 2015 của Chính phủ về tổ chức và hoạt động thanh tra ngành Công Thương quy định Thanh tra Sở căn cứ vào kế hoạch thanh tra của Thanh tra Bộ, Thanh tra tỉnh và yêu cầu công tác quản lý xây dựng kế hoạch thanh tra, trình Giám đốc Sở chậm nhất vào ngày 05 tháng 12 hằng năm. Giám đốc Sở phê duyệt kế hoạch thanh tra chậm nhất vào ngày 15 tháng 12 hằng năm. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, nhiều Sở Công thương phê duyệt kế hoạch thanh tra không đúng theo thời hạn quy định, đáng chú ý một số Sở phê duyệt kế hoạch thanh tra vào Quý I của năm thực hiện, dẫn đến thời gian ban hành, gửi kế hoạch thanh tra về Thanh tra Bộ bị chậm, muộn, ảnh hưởng đến tiến độ ban hành kế hoạch thanh tra chung của toàn Ngành.

Theo quy định tại Thông tư 01/2014/TT-TTCP, chậm nhất vào ngày 15 tháng 11 hằng năm, Chánh Thanh tra Bộ, Thủ trưởng cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành thuộc Bộ căn cứ vào Định hướng chương trình thanh tra, hướng dẫn của Tổng Thanh tra Chính phủ và yêu cầu công tác quản lý của bộ, cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành thuộc Bộ mới phải trình Thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước cùng cấp phê duyệt kế hoạch thanh tra. Sau đó, Bộ trưởng Bộ Công Thương có trách nhiệm xem xét, phê duyệt kế hoạch thanh tra chậm nhất vào ngày 25 tháng 11 hàng năm và gửi cho Thanh tra Chính phủ, các Bộ, ngành, Sở Công Thương các tỉnh, thành phố để phối hợp thực hiện, tránh chồng chéo trong hoạt động thanh tra, đồng thời gửi thông báo cho đối tượng thanh tra, kiểm tra. Trong khi thực tiễn của quá trình xây dựng, trình kế hoạch thanh tra đến khi phê duyệt kế hoạch thanh tra là một khoảng thời gian ngắn, công tác xây dựng kế hoạch thanh tra tại Bộ Công Thương lại phát sinh nhiều vấn đề cần sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện, nên khó đảm bảo được đúng tiến độ theo quy định pháp luật, ảnh hưởng đến chất lượng xây dựng kế hoạch thanh tra của toàn Ngành và công tác xử lý chồng chéo trong hoạt động thanh tra ngành Công Thương.

Do vậy, với các mốc thời gian quy định như trên, việc một số cơ quan, đơn vị khó đảm bảo đúng quy định về thời hạn ban hành kế hoạch thanh tra là điều khó tránh khỏi.

Nguyên nhân là do nhận thức của thủ trưởng cơ quan hành chính nhà nước, thủ trưởng cơ quan thanh tra nhà nước, thủ trưởng các cơ quan nhà nước khác, cán bộ, công chức trực tiếp thực hiện nhiệm vụ thanh tra về việc xây dựng và thực hiện kế hoạch thanh tra nhiều nơi, nhiều lúc còn hạn chế, chưa thực sự coi trọng và đầu tư nguồn lực vào công tác này, chưa nắm chắc các nguyên tắc, yêu cầu đối với việc xây dựng và thực hiện kế hoạch thanh tra. Một số thủ trưởng cơ quan còn thiếu quan tâm trong việc tổ chức, triển khai công tác lập kế hoạch thanh tra; thiếu chủ động, tích cực trong kiểm tra, chỉ đạo thực hiện kế hoạch thanh tra của các cơ quan có chức năng thanh tra trong phạm vi quản lý nhà nước của mình để xử lý, hạn chế chồng chéo. Ngoài ra, còn do một số cơ quan thanh tra chưa thực sự quyết tâm đổi mới phương pháp, cách thức nắm tình hình, tiến hành thanh tra, dẫn đến tình trạng chồng chéo trong công tác lập kế hoạch thanh tra ngành Công Thương vẫn xảy ra.

­­Hai là, kế hoạch thanh tra của một số cơ quan thực hiện chức năng thanh tra ngành Công Thương còn dàn trải, chưa có trọng tâm, trọng điểm, chưa bám sát yêu cầu quản lý nhà nước của ngành, chưa phù hợp với Định hướng chương trình thanh tra của Chính phủ, nhất là kế hoạch kiểm tra của Tổng cục được xây dựng không xác định rõ đối tượng (là các tỉnh); không xác định cụ thể thời gian (xác định theo quý)… nên rất khó để xử lý chồng chéo từ khâu xây dựng kế hoạch thanh tra, dẫn đến hậu quả phải tiến hành bổ sung, điều chỉnh nhiều lần trong quá trình thực hiện.

Nguyên nhân là do thiếu cơ chế phối hợp chặt chẽ và toàn diện nhằm tránh chồng chéo giữa các cơ quan thực hiện chức năng thanh tra trong nội bộ ngành Công Thương. Việc phối hợp để tiếp cận, chia sẻ thông tin giữa các cơ quan có chức năng thanh tra hoạt động trong cùng một lĩnh vực với nhau chưa thật tốt còn chưa hoặc thực hiện chưa có hiệu quả cũng phần nào làm ảnh hưởng tới hiệu quả công tác lập kế hoạch thanh tra.

Ba là, hình thức văn bản thể hiện kế hoạch thanh tra giữa các cơ quan thực hiện chức năng thanh tra ngành Công Thương còn chưa thống nhất.

Nguyên nhân là do chưa có sự thống nhất về yêu cầu nội dung và hình thức của kế hoạch thanh tra, kế hoạch thanh tra của nhiều cơ quan, đặc biệt là các cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành không rõ về đối tượng, phạm vi, về thời gian – thời kỳ thanh tra, về nội dung thanh tra. Ngoài ra, còn do đội ngũ cán bộ làm công tác xây dựng kế hoạch thanh tra chủ yếu làm việc theo chế độ kiêm nhiệm, chưa được đào tạo bài bản, chuyên nghiệp về công tác lập kế hoạch thanh tra.

­­Bốn là, vẫn còn xảy ra tình trạng chồng chéo trong công tác xây dựng kế hoạch thanh tra trong nội bộ các cơ quan thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành ngành Công Thương với nhau và giữa ngành Công thương với các Bộ, ngành, địa phương khác, cụ thể là chồng chéo trong công tác lập kế hoạch thanh tra giữa các cơ quan thanh tra nhà nước với các cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành; chồng chéo trong công tác lập kế hoạch thanh tra giữa các cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành của Bộ với nhau; chồng chéo trong công tác lập kế hoạch thanh tra chuyên ngành giữa các cơ quan thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành của Bộ Công thương với các Bộ, Ngành khác.

Nguyên nhân là do quá trình xây dựng kế hoạch chưa chi tiết, cụ thể, thiếu các tiêu chí pháp lý – khoa học, phương pháp, cách thức cụ thể trong việc xây dựng kế hoạch thanh tra, nhất là đối với thanh tra chuyên ngành ngành Công thương là đơn vị có nhiều lĩnh vực đặc thù, không công khai kế hoạch thanh tra trước. Với chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các đơn vị thuộc Bộ Công thương, một doanh nghiệp (cơ quan, đơn vị) có thể là đối tượng thanh tra của nhiều đơn vị khác nhau. Và ngành Công Thương có một số lĩnh vực đặc thù nên không thể công bố trước kế hoạch thanh tra (kinh doanh nhà hàng, vũ trường, karaoke …), khó khăn trong việc phối hợp lập kế hoạch thanh tra để tránh chồng chéo.

­­Năm là, việc phối hợp xử lý chồng chéo trong công tác lập kế hoạch thanh tra giữa các cơ quan thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành của Bộ Công thương vẫn chưa thực sự hiệu quả dẫn đến tình trạng dù Thanh tra Bộ đã xử lý chồng chéo ở khâu xây dựng, ban hành kế hoạch thanh tra, vẫn xuất hiện tình trạng chồng chéo trong quá trình tổ chức thực hiện kế hoạch.

Nguyên nhân xuất phát từ việc chưa có công cụ hữu hiệu để theo dõi, xử lý, phòng ngừa những tình huống chồng chéo trong quá trình xây dựng Chương trình, kế hoạch thanh tra. Việc chưa thật đầy đủ về cơ sở vật chất, điều kiện hỗ trợ cho các cơ quan thanh tra là nguyên nhân dẫn đến việc nắm bắt thông tin về đơn vị trong quá trình khảo sát, xây dựng kế hoạch thanh tra thực hiện chưa thực hiện hoặc thực hiện chưa khoa học. Các cơ quan thanh tra nói chung và các cơ quan có chức năng thanh tra ngành Công Thương nói riêng chưa có một kênh thông tin thống nhất để tiếp cận về hệ thống quản lý kế hoạch thanh tra dẫn đến công tác phối hợp trong việc xây dựng kế hoạch thanh tra cũng gặp khó khăn.

­­Sáu là, công tác theo dõi, đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện kế hoạch thanh tra chưa được tổ chức thực hiện một cách bài bản, có hệ thống.

Nguyên nhân là do việc xây dựng kế hoạch thanh tra của các cơ quan thanh tra ngành Công Thương chưa có sự liên thông, phối hợp đồng bộ, nhất quán và hiệu quả giữa các cơ quan có chức năng thanh tra trong việc hạn chế tiến tới chấm dứt tình trạng chồng chéo trong toàn ngành Công Thương.

Những tồn tại, bất cập trong công tác lập kế hoạch thanh tra nói trên còn xuất phát từ nguyên nhân chính là do pháp luật thanh tra chưa phù hợp với thực tiễn quản lý nhà nước, và đặc thù quản lý nhà nước của ngành Công Thương, đã tác động đến hoạt động bình thường của cơ quan, tổ chức, cá nhân là đối tượng thanh tra; qua đó làm giảm hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý nhà nước.

3. Giải pháp khắc phục những tồn tại, hạn chế trong tổ chức thực hiện nhằm xử lý chồng chéo trong công tác lập kế hoạch thanh tra ngành Công Thương

Nhằm góp phần giải quyết những tồn tại, hạn chế trong tổ chức thực hiện công tác lập kế hoạch thanh tra nhằm xử lý chồng chéo hoạt động thanh tra ngành Công Thương, bài viết đề xuất một số giải pháp như sau:

Thứ nhất, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của các cơ quan có chức năng thanh tra trong công tác xây dựng và thực hiện kế hoạch thanh tra trong toàn ngành Công Thương. Nâng cao chất lượng công tác xây dựng định hướng chương trình thanh tra, xác định rõ các nội dung cần tập trung thanh tra, hạn chế tối đa tình trạng chồng chéo trong việc xây dựng kế hoạch thanh tra nội bộ ngành Công Thương.

Thứ hai,tăng cường trách nhiệm phối hợp và bảo đảm phối hợp thực chất giữa các cơ quan có chức năng thanh tra và các cơ quan nhà nước khác trong xây dựng và thực hiện kế hoạch thanh tra ngành Công Thương.

Thứ ba, tăng cường đội ngũ cán bộ làm công tác xây dựng kế hoạch thanh tra, đôn đốc, theo dõi, kiểm tra việc xây dựng và thực hiện kế hoạch thanh tra ở các cơ quan có chức năng thanh tra ngành Công Thương, nhằm đáp ứng các yêu cầu nhiệm vụ được giao. Bổ sung biên chế cho lực lượng thanh tra chuyên ngành, đặc biệt là lực lượng quản lý thị trường. Với tính chất phải di chuyển để tìm kiếm, phát hiện những vi phạm của các chủ thể thương mại nên với số lượng biên chế như hiện tại khiến việc tổ chức thực thi pháp luật của lực lượng quản lý thị trường gặp rất nhiều khó khăn.

Thứ tư, nghiên cứuxây dựng cơ sở dữ liệu mở về các cơ quan, đơn vị thuộc phạm vi thẩm quyền thanh tra chuyên ngành ngành Công Thương, tích hợp lộ trình các thông tin về việc chấp hành chính sách, pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân, thông tin về các lần thanh tra của cơ quan thanh tra đối với cơ quan, tổ chức (nội dung, thời gian, kết quả thanh tra, việc khắc phục hạn chế, thiếu sót đã được chỉ ra qua thanh tra….). Đây là một trong những nguồn thông tin quan trọng phục vụ cho công tác xây dựng kế hoạch thanh tra của các cơ quan thanh tra ngành Công Thương.

Thứ năm, nghiên cứu xây dựng phần mềm quản lý kế hoạch thanh tra chung đối với toàn ngành Công Thương, Thanh tra Bộ là đơn vị quản lý phần mềm, trong đó tích hợp các cơ sở dữ liệu về các đơn vị thanh tra của Tổng Cục, các Cục, Vụ ngành Công Thương nhằm theo dõi công tác xây dựng, ban hành, phê duyệt và thực hiện kế hoạch thanh tra của các cơ quan trực thuộc Bộ./.