1. Thực trạng giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra hiện nay
Trước khi Luật Thanh tra năm 2022 có hiệu lực thi hành (trước ngày 01/7/2023) thì việc thực hiện giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra được thực hiện theo Quyết định số 2681/QĐ-TTCP ngày 22/12/2008 của Tổng Thanh tra Chính phủ, sau đó thực hiện theo Thông tư số 05/2015/TT-TTCP ngày 10/9/2015 của Thanh tra Chính phủ (có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/11/2015) và tiếp theo là Thông tư số 06/2021/TT-TTCP ngày 01/10/2021 của Thanh tra Chính phủ, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 15/11/2021.
Ngay từ khi có các quy định của pháp luật về công tác giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra, Thanh tra tỉnh Quảng Nam đã triển khai thực hiện đảm bảo đúng quy định, giúp Chánh Thanh tra tỉnh nắm bắt thường xuyên, chính xác và khách quan việc chấp hành pháp luật, tuân thủ chuẩn mực đạo đức, quy tắc ứng xử của công chức thanh tra và ý thức kỷ luật của Trưởng đoàn thanh tra, thành viên đoàn thanh tra; tình hình thực hiện nhiệm vụ và triển khai hoạt động thanh tra, những khó khăn, vướng mắc để kịp thời có biện pháp chấn chỉnh, xử lý đảm bảo thực hiện đúng mục đích, yêu cầu, nội dung đề ra trong quyết định thanh tra. Tuy nhiên, việc triển khai giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra vẫn còn một số tồn tại, hạn chế cần khắc phục:
Thứ nhất, tại khoản 1, Điều 100 Luật Thanh tra năm 2022 quy định trách nhiệm của Trưởng đoàn thanh tra, thành viên khác của đoàn thanh tra trong hoạt động giám sát: “Cung cấp kịp thời, đầy đủ, chính xác thông tin, tài liệu quy định tại khoản 3, Điều 99 của Luật này” cho Tổ giám sát hoặc người được giao nhiệm vụ giám sát. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện giám sát, một số Đoàn thanh tra chưa thực hiện tốt nội dung này, chưa cung cấp kịp thời các thông tin, tài liệu theo quy định cho Tổ giám sát khi có yêu cầu.
Thứ hai, nội dung của hoạt động giám sát bao gồm cả giám sát việc thực hiện quy tắc ứng xử, ý thức chấp hành kỷ luật của Trưởng đoàn, thành viên Đoàn thanh tra, do đó việc giám sát phải luôn bám sát hoạt động của Đoàn thanh tra, đòi hỏi phải tiến hành thường xuyên, khách quan, toàn diện trong thời hạn thanh tra, nhưng trên thực tế việc này là rất khó, nhất là đối với những đoàn thanh tra ở xa, dài ngày.
2. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế
Một là, do nhận thức của công chức tham gia đoàn thanh tra đối với công tác giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra chưa thật sự nghiêm túc, chưa thấy rõ mục đích, ý nghĩa, tầm quan trọng của việc giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra, còn có biểu hiện coi nhẹ dẫn đến việc thực hiện chưa đầy đủ, chưa nghiêm túc các quy định liên quan đến công tác này, chưa cung cấp kịp thời các văn bản, tài liệu theo yêu cầu của Tổ Giám sát…, điều này gây khó khăn cho việc giám sát, ảnh hưởng đến chất lượng giám sát. Bên cạnh đó, công chức được giao nhiệm vụ giám sát còn e dè, ngại va chạm nên thiếu chủ động trong việc yêu cầu đoàn thanh tra báo cáo, giải trình những vấn đề liên quan đến hoạt động thanh tra.
Hai là, công chức được giao nhiệm vụ giám sát làm việc theo chế độ kiêm nhiệm, khối lượng công việc nhiều trong khi biên chế được giao có hạn nên công tác giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra chưa được thường xuyên, dẫn đến hiệu quả giám sát chưa cao.
3. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả, chất lượng giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra
Để khắc phục những tồn tại, hạn chế nêu trên, đồng thời nâng cao chất lượng giám sát hoạt động của đoàn thanh tra trong thời gian tới cần thực hiện một số giải pháp như sau:
Trước hết, Người ra quyết định thanh tra cần phải quyết liệt trong việc chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra để bản thân mỗi công chức làm công tác thanh tra cũng như công chức được giao nhiệm vụ giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra nhận thức được vai trò, tầm quan trọng của hoạt động này. Nhận thức đúng thì hành động mới có kết quả.
Thứ hai, tăng cường công tác phối hợp trong thực hiện nhiệm vụ giữa các Phòng nghiệp vụ và Văn phòng, giữa Đoàn thanh tra và Tổ giám sát, cung cấp kịp thời các thông tin, tài liệu liên quan đến Đoàn thanh tra để phục vụ hoạt động giám sát; tạo điều kiện thuận lợi để Tổ giám sát thực hiện nhiệm vụ giám sát theo đúng quy định.
Thứ ba, để hoàn thành tốt việc giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra, công chức được giao nhiệm vụ giám sát không chỉ cần nâng cao bản lĩnh chính trị, phát huy vai trò, trách nhiệm công vụ, không ngừng học tập và nghiên cứu sâu nghiệp vụ chuyên môn ở các lĩnh vực, đảm bảo năng lực công tác ngày càng hiệu quả, chất lượng mà còn phải được bồi dưỡng những kiến thức, kỹ năng nhất định về việc giám sát hoạt động đoàn thanh tra.
Thứ tư, mặc dù Luật Thanh tra năm 2022 đã đưa chế định về giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra vào trong Luật và xây dựng thành một mục riêng (Mục 7) trong chương IV, tuy nhiên mới chỉ dừng lại ở quy định về nội dung giám sát, tổ chức việc giám sát, báo cáo kết quả giám sát…, chưa quy định chi tiết về trình tự, thủ tục tiến hành giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra, dẫn đến việc người được giao nhiệm vụ giám sát hoạt động của đoàn thanh tra còn lúng túng trong quá trình triển khai thực hiện nhiệm vụ giám sát. Do đó, cần thiết phải xây dựng Quy trình giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra, trong đó quy định trình tự, thủ tục, các bước để tiến hành giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra, từ bước chuẩn bị giám sát, tiến hành giám sát, xử lý kết quả giám sát đến kết thúc giám sát. Ở mỗi bước cần cụ thể những nội dung phải thực hiện, phương pháp, cách thức tiến hành, thời gian, địa điểm, các biểu mẫu có liên quan, các điều kiện đảm bảo cho hoạt động giám sát của Đoàn thanh tra…Trên cơ sở Quy trình giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra, Tổ giám sát hoặc công chức được giao nhiệm vụ giám sát sẽ chủ động hơn trong việc triển khai giám sát, đảm bảo việc giám sát được thực hiện thường xuyên; Trưởng đoàn và thành viên đoàn thanh tra cũng sẽ chủ động hơn trong công tác phối hợp thực hiện nhiệm vụ.
Thứ năm, tại khoản 4, Điều 101 Luật Thanh tra năm 2022 quy định: “Kết quả giám sát là một trong các căn cứ để người ra quyết định thanh tra xem xét, ban hành kết luận thanh tra”, điều này cho thấy kết quả giám sát có vai trò hết sức quan trọng trong việc kết luận nội dung thanh tra. Do đó, để phát huy tối đa hiệu quả công tác giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra, trong thời gian tới, đề nghị thành lập Phòng Giám sát và thẩm định dự thảo Kết luận thanh tra, hoạt động chuyên trách, độc lập để tập trung nghiên cứu, triển khai thực hiện nhiệm vụ một cách chuyên sâu nhằm nâng cao chất lượng giám sát.
Như vậy, mục đích của việc giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra là nhằm đảm bảo tính đúng đắn của hoạt động thanh tra, đảm bảo hiệu lực, hiệu quả của hoạt động thanh tra. Do đó, làm tốt công tác giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra sẽ góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả của hoạt động thanh tra trong thời gian tới.
4. Bài học kinh nghiệm
Trong thời gian qua, công tác giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra trên địa bàn tỉnh Quảng Nam gặp nhiều khó khăn như: Công chức được giao nhiệm vụ giám sát sẽ thực hiện những công việc cần thiết để xem xét, theo dõi hoạt động thanh tra trong suốt thời gian thanh tra nhưng không có quyền xử lý các vấn đề nảy sinh mà chỉ có thể báo cáo người ra quyết định thanh tra xử lý hoặc để người ra quyết định thanh tra kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý; Tổ giám sát hoặc công chức được giao nhiệm vụ giám sát sẽ rất khó giám sát, nhất là về những vấn đề không được thể hiện trong các báo cáo, tài liệu do đoàn thanh tra cung cấp; Người ra quyết định thanh tra không trực tiếp giám sát nhưng vẫn phải theo dõi rất sát quá trình thanh tra để quyết định khi nào yêu cầu Tổ giám sát, công chức được giao nhiệm vụ giám sát làm việc với Đoàn thanh tra, đối tượng thanh tra, cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan, hay phê duyệt đề xuất của Tổ giám sát, công chức được giao nhiệm vụ giám sát đoàn thanh tra.
Theo đó, để mọi hoạt động giám sát của Đoàn thanh tra được thực hiện đạt kết quả, chất lượng, đảm bảo về mặt thời gian theo quy định, giảm thời gian đi lại, giảm kinh phí hoạt động giám sát của Đoàn thanh tra và giảm tối thiểu việc làm ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của Đoàn thanh tra và đơn vị được thanh tra. Vì vậy, đòi hỏi Tổ trưởng Tổ giám sát Đoàn thanh tra trên địa bàn tỉnh phải có những kinh nghiệm cụ thể để tiến hành giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra đạt hiệu quả và chất lượng cao nhất.
Trước đây, cơ quan thanh tra không quy định người thực hiện giám sát được đề xuất người ra quyết định thanh tra phê duyệt để làm việc với đoàn thanh tra, đối tượng thanh tra, cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan khi thấy cần thiết. Điều này mặc dù có khả năng hạn chế Tổ giám sát, công chức được giao nhiệm vụ giám sát tùy tiện trong quá trình giám sát, nhưng cũng lại khiến cho họ giám sát rất khó khăn. Do đó, đối với cuộc giám sát đoàn thanh tra có nội dung, phạm vi thanh tra rộng và liên quan đến rất nhiều cơ quan, đơn vị, cá nhân thì phải áp dụng nhiều biện pháp: Xây dựng kế hoạch tiến hành giám sát đoàn thanh tra một cách chi tiết; phương pháp tiến hành giám sát đoàn thanh tra phải khoa học, hợp lý.
Nhằm nâng cao hiệu quả, chất lượng đối với các cuộc giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra, Tổ trưởng Tổ giám sát Đoàn thanh tra phải có trách nhiệm chủ trì xây dựng Kế hoạch tiến hành giám sát Đoàn thanh tra một cách chi tiết: Mục đích, yêu cầu phải rõ ràng; phạm vi, nội dung, đối tượng, thời kỳ, thời hạn giám sát thanh tra phải phù hợp với mục đích, yêu cầu, nội dung của cuộc thanh tra, điều kiện thực tiễn của đơn vị, nhân sự của đoàn thanh tra; phương pháp tiến hành giám sát đoàn thanh tra phải khoa học, hợp lý; đảm bảo những điều kiện sử dụng phương tiện, thiết bị, kinh phí,… phục vụ hoạt động giám sát của Đoàn thanh tra.
Trên cơ sở đánh giá những kết quả đạt được, khó khăn, vướng mắc trong công tác giám sát hoạt động của đoàn thanh tra những năm vừa qua, rút ra một số bài học kinh nghiệm:
Thứ nhất, xây dựng văn bản yêu cầu Đoàn thanh tra báo cáo: Tổ trưởng Tổ giám sát đoàn thanh tra có trách nhiệm chủ trì cùng thành viên Tổ giám sát Đoàn thanh tra xây dựng văn bản yêu cầu đoàn thanh tra báo cáo phải nêu rõ cách thức và thời gian nộp báo cáo. Nội dung yêu cầu báo cáo phải rõ ràng, cụ thể, nêu được những nội dung, thông tin cần thu thập để phục vụ quá trình giám sát Đoàn thanh tra trực tiếp và xây dựng báo cáo kết quả giám sát Đoàn thanh tra; cần nghiên cứu giải pháp chuẩn hóa nội dung, mẫu biểu báo cáo số liệu trong công tác giám sát Đoàn thanh tra để xây dựng văn bản yêu cầu báo cáo tốt nhất.
Thứ hai, phân công nhiệm vụ cụ thể cho thành viên Tổ giám sát Đoàn thanh tra: Nêu rõ trách nhiệm, quyền hạn, quy định rõ về tiến độ thực hiện, chế độ thông tin báo cáo.
Thứ ba, chọn nội dung yêu cầu cung cấp hồ sơ, tài liệu để giám sát: Căn cứ vào báo cáo của đoàn thanh tra, Tổ trưởng Tổ giám sát Đoàn thanh tra lựa chọn nội dung để giám sát đoàn thanh tra đảm bảo đúng trọng tâm, trọng điểm, đảm bảo đủ cơ sở để Báo cáo kết quả giám sát Đoàn thanh tra chính xác, chặt chẽ, khách quan, đúng pháp luật…. phù hợp với lực lượng của Tổ giám sát đoàn thanh tra, thời gian giám sát đoàn thanh tra. Yêu cầu đoàn thanh tra chuẩn bị hồ sơ, tài liệu để cung cấp. Phân công cụ thể cho các thành viên Tổ giám sát Đoàn thanh tra để kiểm tra trực tiếp.
Thứ tư, sau khi có hồ sơ, tài liệu, Tổ trưởng Tổ giám sát Đoàn thanh tra có trách nhiệm phân loại theo từng lĩnh vực để sắp xếp, bố trí việc triển khai thực hiện:
– Xác định các thời điểm báo cáo giám sát theo tiến độ thực hiện các nhiệm vụ được giao theo kế hoạch; giúp cho các thành viên giám sát đoàn thanh tra có ý thức, trách nhiệm trong thực hiện các nhiệm vụ được giao, đồng thời các báo cáo sẽ xác lập cụ thể về kết quả và thời gian thực hiện các nhiệm vụ. Theo đó, Tổ trưởng Tổ giám sát Đoàn thanh tra giám sát được việc triển khai kế hoạch giám sát Đoàn thanh tra, kiểm soát được kết quả và tiến độ, tránh các trường hợp hoạt động giám sát không xuyên suốt, không cụ thể dẫn đến làm chậm hoặc làm sai lệch kết quả giám sát thanh tra (nếu báo cáo kết quả với Người ra quyết định thanh tra sau khi kết thúc thanh tra trực tiếp thì có thể thành viên đoàn thanh tra sẽ móc ngoặc với đối tượng thanh tra để điều chỉnh nội dung kết quả trong báo cáo).
– Kiểm tra hồ sơ, tài liệu tại cơ quan: Đối với các hồ sơ về cơ quan, Văn phòng Thanh tra tỉnh bố trí phòng làm việc bảo đảm các điều kiện để Tổ giám sát Đoàn thanh tra thanh tra thực hiện việc kiểm tra hồ sơ tại cơ quan. Trong quá trình kiểm tra, trường hợp cần thiết phải xem thêm một số hồ sơ khác có liên quan, Tổ trưởng Tổ giám sát Đoàn thanh tra báo cáo Chánh Thanh tra tỉnh thông báo với Đoàn thanh tra để mượn các hồ sơ đó. Đối với các nội dung cần giám sát chứng từ gốc, Tổ trưởng Tổ giám sát đoàn thanh tra thông báo cho các đối tượng thanh tra chuẩn bị cung cấp kịp thời, xây dựng lịch làm việc cụ thể cho từng đối tượng, nội dung và giao nhiệm vụ cụ thể cho các thành viên giám sát Đoàn thanh tra để tiến hành kiểm tra theo quy định.
Thứ năm, đối chiếu, xác nhận nội dung kết quả giám sát: Tổ trưởng Tổ giám sát đoàn thanh tra làm việc với Đoàn thanh tra để xác nhận nội dung kết quả giám sát của Tổ giám sát đoàn thanh tra. Đối với các nội dung đã thống nhất, Tổ giám sát đoàn thanh tra lập biên bản, xác nhận nội dung với Đoàn thanh tra. Các nội dung chưa thống nhất, yêu cầu Đoàn thanh tra kịp thời giải trình bằng văn bản cho Tổ giám sát Đoàn thanh tra. Căn cứ văn bản giải trình của Đoàn thanh tra, Tổ giám sát Đoàn thanh tra báo cáo và xin ý kiến xử lý của người ra quyết định thanh tra đối với từng trường hợp cụ thể. Sau đó, Tổ giám sát đoàn thanh tra tiếp tục làm việc với Đoàn thanh tra để lập biên bản, kết thúc việc xác nhận nội dung kết quả giám sát.
Thứ sáu, kết thúc giám sát đoàn thanh tra, lập thủ tục trả hồ sơ cho Đoàn thanh tra: Tổ trưởng Tổ giám sát đoàn thanh tra báo cáo với người ra quyết định thanh tra về dự thảo kết quả giám sát của Tổ giám sát bằng văn bản và gửi cho Đoàn thanh tra biết; Tổ trưởng Tổ giám sát đoàn thanh tra lập thủ tục giao trả hồ sơ, tài liệu đã mượn cho Đoàn thanh tra; đối với các hồ sơ, tài liệu cần phải lưu tại hồ sơ giám sát Đoàn thanh tra, Tổ giám sát Đoàn thanh tra yêu cầu Đoàn thanh tra xác nhận theo quy định.
Thiết nghĩ, để làm tốt công tác quản lý, điều hành, tổ chức hoạt động giám sát đoàn thanh tra đạt hiệu quả rõ rệt, chất lượng của cuộc giám sát Đoàn thanh tra nâng lên thông qua việc thực hiện một số biện pháp nói trên như: Thời gian giám sát đoàn thanh tra trực tiếp nhanh hơn, giảm kinh phí đi lại, lưu trú, tiết kiệm được kinh phí, giảm làm ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của Đoàn thanh tra.
Nguyễn Thị Thanh Nhung
Thanh tra tỉnh Quảng Nam