1. Giới thiệu
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN) trở thành nhiệm vụ trọng tâm của Đảng Cộng sản Việt Nam và Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam. Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã khẳng định yêu cầu tiếp tục hoàn thiện thể chế, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước, trong đó thanh tra là công cụ then chốt để bảo đảm pháp luật được thực thi nghiêm minh, chống tham nhũng, lãng phí
Nghị quyết số 27-NQ/TW nhấn mạnh rằng việc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị. Quá trình này phải được đặt trong tổng thể công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, nhằm phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, huy động sự tham gia của cả hệ thống chính trị với quyết tâm cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt, kiên trì, hiệu quả, hướng tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Trong bối cảnh đó, hoạt động thanh tra đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm pháp luật được thực thi nghiêm minh, phòng chống tham nhũng, lãng phí, góp phần xây dựng bộ máy nhà nước trong sạch, vững mạnh. Việc đổi mới tổ chức và hoạt động thanh tra không chỉ đáp ứng yêu cầu của Nghị quyết số 27-NQ/TW mà còn là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, tạo niềm tin cho Nhân dân và cộng đồng quốc tế về quyết tâm xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của Việt Nam.
2. Cơ sở lý luận và thực tiễn
2.1. Vai trò của thanh tra trong Nhà nước pháp quyền XHCN
Trong Nhà nước pháp quyền XHCN, hoạt động thanh tra không chỉ là công cụ giám sát việc tuân thủ pháp luật mà còn góp phần nâng cao trách nhiệm của các cơ quan nhà nước, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân. Theo Điều 4 của Luật Thanh tra năm 2022, hoạt động thanh tra phải “tuân theo pháp luật, dân chủ, công khai, khách quan, kịp thời, chính xác”. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thực hiện thanh tra một cách minh bạch và công bằng, nhằm củng cố niềm tin của công chúng đối với hệ thống pháp luật và quản lý nhà nước.
Trong bối cảnh hiện nay, khi Việt Nam đang tích cực xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN, hoạt động thanh tra đóng vai trò then chốt trong việc bảo đảm thượng tôn pháp luật. Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã nhấn mạnh yêu cầu “đổi mới mạnh mẽ phương thức quản lý, kiểm tra, giám sát” để thích ứng với những thách thức về tham nhũng, suy thoái tư tưởng. Việc đổi mới này nhằm tăng cường hiệu lực, hiệu quả của hoạt động thanh tra, đáp ứng yêu cầu của giai đoạn phát triển mới.
Hoạt động thanh tra còn góp phần bảo đảm trật tự, kỷ cương trong quản lý nhà nước, tăng cường pháp chế XHCN. Với chức năng giám sát hoạt động của các đối tượng bị quản lý, thanh tra giúp phát hiện và ngăn chặn kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật, góp phần xây dựng bộ máy nhà nước trong sạch, vững mạnh. Ngoài ra, thanh tra còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức, góp phần tạo môi trường xã hội công bằng, dân chủ và văn minh.
Trong quá trình hội nhập quốc tế, việc nâng cao vai trò của thanh tra càng trở nên cấp thiết. Thanh tra không chỉ giúp bảo đảm việc thực thi nghiêm minh pháp luật trong nước mà còn góp phần nâng cao uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế, tạo điều kiện thuận lợi cho hợp tác và phát triển. Do đó, việc tiếp tục đổi mới, hoàn thiện tổ chức và hoạt động của các cơ quan thanh tra là nhiệm vụ quan trọng, góp phần thực hiện thành công mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN trong giai đoạn mới.
2.2. Thực trạng tổ chức và hoạt động thanh tra tại Việt Nam
Hệ thống thanh tra tại Việt Nam hiện nay bao gồm Thanh tra Chính phủ, thanh tra các bộ, ngành và thanh tra tại địa phương (cấp tỉnh, cấp huyện). Tuy nhiên, trong quá trình hoạt động, hệ thống này đã bộc lộ một số hạn chế cần được khắc phục để nâng cao hiệu quả và hiệu lực.
Thứ nhất, chồng chéo chức năng giữa các cấp
Một trong những vấn đề nổi bật là sự chồng chéo chức năng giữa các cơ quan thanh tra ở các cấp khác nhau. Theo một số nghiên cứu, vị trí, vai trò và chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan thanh tra chưa phù hợp; tổ chức bộ máy còn thiếu tính hệ thống, chưa tạo ra sự chủ động, độc lập cần thiết để đảm bảo tính khách quan, kịp thời trong quá trình hoạt động; quyền hạn của các cơ quan thanh tra chưa tương xứng với nhiệm vụ được giao. Điều này dẫn đến việc thực hiện nhiệm vụ thanh tra chưa đạt hiệu quả cao, gây lãng phí nguồn lực và giảm hiệu quả quản lý nhà nước.
Thứ hai, thiếu nguồn lực chuyên môn
Bên cạnh đó, nguồn lực chuyên môn trong các cơ quan thanh tra còn hạn chế. Mặc dù đã có những nỗ lực trong việc đào tạo và nâng cao trình độ cán bộ thanh tra, nhưng thực tế cho thấy, nhiều cán bộ chưa đáp ứng được yêu cầu chuyên môn, đặc biệt trong các lĩnh vực phức tạp như tài chính, ngân hàng, đất đai. Việc thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng và hiệu quả của hoạt động thanh tra.
Thứ ba, ứng dụng công nghệ còn chưa đạt yêu cầu
Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động thanh tra còn chậm, chưa đáp ứng được yêu cầu của thời đại công nghệ số. Mặc dù đã có những bước tiến trong việc triển khai các hệ thống quản lý và xử lý thông tin, nhưng tỷ lệ ứng dụng thực tế còn thấp. Điều này dẫn đến việc quản lý, theo dõi và đánh giá hoạt động thanh tra chưa hiệu quả, gây khó khăn trong việc tổng hợp và phân tích dữ liệu để đưa ra các quyết định kịp thời và chính xác.
Những hạn chế trên đòi hỏi cần có sự đổi mới mạnh mẽ trong tổ chức và hoạt động của hệ thống thanh tra tại Việt Nam. Việc xác định rõ chức năng, nhiệm vụ của từng cấp thanh tra, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin là những giải pháp cần thiết để nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN trong giai đoạn hiện nay.
3. Yêu cầu đổi mới từ Nghị quyết số 27-NQ/TW
Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 9/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đã đề ra những định hướng chiến lược nhằm tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới. Trong đó, việc đổi mới tổ chức và hoạt động thanh tra được xác định là một trong những nhiệm vụ trọng tâm để nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.
3.1. Tăng cường tính độc lập của cơ quan thanh tra
Nghị quyết nhấn mạnh việc xây dựng cơ chế đảm bảo các cơ quan thanh tra hoạt động khách quan, không bị chi phối bởi lợi ích cục bộ [12]. Điều này đòi hỏi phải xác định rõ vị trí, chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của các cơ quan thanh tra trong hệ thống chính trị, đảm bảo sự độc lập tương đối trong hoạt động nghiệp vụ. Luật Thanh tra năm 2022 cũng quy định rõ ràng về nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan thanh tra và thanh tra viên, nhằm đảm bảo tính khách quan, minh bạch trong hoạt động thanh tra.
3.2. Ứng dụng công nghệ số trong hoạt động thanh tra
Trong bối cảnh chuyển đổi số quốc gia, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động thanh tra là yêu cầu cấp thiết. Nghị quyết 27-NQ/TW đề ra nhiệm vụ đẩy mạnh chuyển đổi số trong tiếp nhận, xử lý đơn thư và giám sát hoạt động thanh tra, nhằm nâng cao hiệu quả, giảm thiểu sai sót và tăng cường tính minh bạch. Luật Thanh tra năm 2022 cũng đã cập nhật các quy định liên quan đến việc ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động thanh tra, đáp ứng yêu cầu của thời đại công nghệ số.
3.3. Tăng cường phối hợp liên ngành
Nghị quyết cũng nhấn mạnh việc nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các cơ quan thanh tra, kiểm toán, điều tra và viện kiểm sát. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan này sẽ giúp phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật, đảm bảo tính thống nhất và hiệu quả trong hoạt động giám sát. Luật Thanh tra năm 2022 đã quy định cụ thể về trách nhiệm phối hợp giữa các cơ quan trong hoạt động thanh tra, tạo cơ sở pháp lý cho việc thực hiện nhiệm vụ này.
3.4. Tích hợp các tiêu chuẩn quốc tế về minh bạch
Một điểm mới đáng chú ý trong Nghị quyết 27-NQ/TW là việc tích hợp các tiêu chuẩn quốc tế về minh bạch, như Khuyến nghị của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) về quản trị công vào quy trình thanh tra. Việc áp dụng các tiêu chuẩn này sẽ giúp nâng cao chất lượng và hiệu quả của hoạt động thanh tra, đồng thời tăng cường uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế.
Những yêu cầu đổi mới từ Nghị quyết số 27-NQ/TW đặt ra nhiệm vụ cấp thiết cho các cơ quan thanh tra trong việc nâng cao tính độc lập, ứng dụng công nghệ số, tăng cường phối hợp liên ngành và áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế về minh bạch. Việc thực hiện hiệu quả những định hướng này sẽ góp phần quan trọng vào việc xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới [12].
4. Giải pháp đổi mới
4.1. Cơ cấu tổ chức linh hoạt
Để giảm thiểu sự chồng chéo và tăng cường hiệu quả, cần thí điểm mô hình thanh tra chuyên ngành tập trung, giảm bớt các cấp trung gian. Ví dụ, việc triển khai mô hình Thanh tra Đô thị thông minh tại Thành phố Hồ Chí Minh có thể giúp tăng cường hiệu quả quản lý đô thị, đồng thời giảm thiểu sự phức tạp trong cơ cấu tổ chức.
4.2 Số hóa quy trình
Việc ứng dụng công nghệ số trong hoạt động thanh tra là xu hướng tất yếu. Triển khai nền tảng “Thanh tra số” tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) có thể giúp dự báo rủi ro tham nhũng, nâng cao hiệu quả giám sát và phát hiện sớm các hành vi vi phạm. Kinh nghiệm từ Hàn Quốc cho thấy, việc áp dụng AI trong thanh tra giúp phân tích xu hướng và dự báo các khu vực có rủi ro cao, từ đó tập trung nguồn lực vào những lĩnh vực cần thiết.
4.3. Đào tạo nguồn nhân lực
Nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ thanh tra là yếu tố then chốt. Xây dựng chương trình đào tạo liên kết với Học viện Hành chính Quốc gia và các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) sẽ giúp cập nhật kiến thức mới, kỹ năng phân tích dữ liệu và ứng dụng công nghệ trong hoạt động thanh tra. Học viện Hành chính và Quản trị công (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) hiện đang thực hiện đào tạo 21 chương trình, bao gồm các chương trình liên kết quốc tế, tạo điều kiện cho cán bộ thanh tra nâng cao trình độ chuyên môn.
4.4. Hoàn thiện thể chế và chính sách
Cần tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách liên quan đến hoạt động thanh tra để đảm bảo tính đồng bộ và hiệu quả. Việc rà soát, sửa đổi các văn bản pháp luật liên quan, như Nghị định số 61/2018/NĐ-CP, nhằm đáp ứng yêu cầu phân cấp và phân quyền mạnh mẽ hơn, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động thanh tra ở các cấp.
4.5. Tăng cường minh bạch và trách nhiệm giải trình
Đẩy mạnh việc công khai, minh bạch trong hoạt động thanh tra, đồng thời tăng cường trách nhiệm giải trình của các cơ quan, tổ chức và cá nhân liên quan. Việc này không chỉ nâng cao hiệu quả phòng, chống tham nhũng mà còn củng cố niềm tin của người dân vào hệ thống thanh tra.
Những thách thức hiện tại đòi hỏi ngành thanh tra phải có những giải pháp đột phá, toàn diện. Việc cải cách cơ cấu tổ chức, ứng dụng công nghệ số, nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện thể chế và tăng cường minh bạch là những bước đi cần thiết để nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới.
5. Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam
5.1. Mô hình Ủy ban Chống tham nhũng độc lập (ICAC) của Hồng Kông
Hồng Kông (Trung Quốc) là một trong những điển hình thành công nhất trên thế giới về kiểm soát tham nhũng, với mô hình Ủy ban Chống tham nhũng Độc lập (ICAC – Independent Commission Against Corruption). Thành lập vào năm 1974, ICAC có ba chức năng chính: phòng ngừa tham nhũng, điều tra vi phạm và nâng cao nhận thức cộng đồng.
Một trong những yếu tố quan trọng giúp ICAC hoạt động hiệu quả là cơ chế bảo vệ người tố cáo. Chính quyền Hồng Kông đã ban hành các quy định nghiêm ngặt nhằm bảo vệ danh tính và quyền lợi của người tố cáo, tạo động lực để công dân mạnh dạn tham gia vào công tác phòng, chống tham nhũng. Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm này bằng cách hoàn thiện Luật Tố cáo, tăng cường chế tài bảo vệ người tố giác tội phạm tham nhũng, đồng thời xây dựng hệ thống phản hồi nhanh cho các vụ tố cáo có bằng chứng xác thực.
Ngoài ra, ICAC còn thực hiện minh bạch hóa tài sản và thu nhập của quan chức nhà nước, yêu cầu công khai thông tin tài chính định kỳ để giám sát các dấu hiệu bất thường. Việt Nam có thể áp dụng biện pháp này bằng cách hoàn thiện hệ thống kê khai tài sản điện tử, kết nối với cơ sở dữ liệu quốc gia về tài chính công.
5.2. Mô hình tích hợp thanh tra vào quản trị số của Singapore
Singapore được đánh giá là quốc gia có nền quản trị minh bạch hàng đầu thế giới, với sự kết hợp chặt chẽ giữa công tác thanh tra và ứng dụng công nghệ số trong quản lý nhà nước. Chính phủ Singapore đã xây dựng nền tảng dữ liệu tập trung về thanh tra, khiếu nại và xử lý vi phạm, giúp kết nối và chia sẻ thông tin giữa các cơ quan như Cục Điều tra hành vi tham nhũng (CPIB – Corrupt Practices Investigation Bureau), Kiểm toán Nhà nước và các đơn vị thực thi pháp luật.
Một sáng kiến quan trọng của Singapore là hệ thống phân tích dữ liệu lớn (Big Data) kết hợp với trí tuệ nhân tạo (AI) để giám sát hoạt động của quan chức nhà nước, tự động phát hiện các dấu hiệu tham nhũng, gian lận tài chính hoặc xung đột lợi ích. Việc triển khai các công nghệ này giúp nâng cao tính chủ động trong thanh tra, giảm thiểu tình trạng phát hiện muộn các sai phạm và tăng hiệu quả trong công tác giám sát. Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm này bằng cách triển khai nền tảng “Thanh tra số” theo mô hình AI, giúp dự báo và phát hiện sớm các nguy cơ vi phạm trong khu vực công.
Một yếu tố quan trọng khác là mô hình hợp tác công – tư (PPP) trong chuyển đổi số. Singapore đã hợp tác với các doanh nghiệp công nghệ để phát triển hệ thống giám sát minh bạch tài chính công, giúp kiểm soát chặt chẽ dòng tiền và hạn chế thất thoát ngân sách. Việt Nam có thể triển khai cơ chế này bằng cách hợp tác với các doanh nghiệp viễn thông, công nghệ để xây dựng nền tảng kiểm soát giao dịch tài chính công, đảm bảo mọi khoản chi tiêu của cơ quan nhà nước đều được giám sát theo thời gian thực.
5.3. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam
Từ các mô hình thành công trên thế giới, Việt Nam có thể rút ra một số bài học quan trọng trong công tác đổi mới thanh tra, cụ thể:
Một là, tăng cường tính độc lập và trách nhiệm giải trình của cơ quan thanh tra
Trong bối cảnh công tác thanh tra ngày càng giữ vai trò quan trọng trong việc bảo vệ tính liêm chính của bộ máy nhà nước, việc tăng cường tính độc lập và trách nhiệm giải trình của các cơ quan thanh tra là yêu cầu cấp thiết. Điều này đòi hỏi xây dựng một cơ chế hoạt động minh bạch, trong đó cơ quan thanh tra không chịu sự can thiệp của bất kỳ tổ chức, cá nhân nào nhằm bảo vệ tính khách quan, công bằng trong quá trình thanh tra, kiểm tra và xử lý sai phạm.
Một trong những giải pháp quan trọng là thiết lập và hoàn thiện cơ chế đảm bảo hoạt động của các cơ quan thanh tra không bị chi phối bởi lợi ích cục bộ hay áp lực chính trị, từ đó nâng cao hiệu quả phát hiện, phòng ngừa và xử lý hành vi tham nhũng, tiêu cực. Để làm được điều này, cần học hỏi mô hình của Ủy ban Độc lập chống tham nhũng Hồng Kông (ICAC), một cơ quan đã chứng minh được hiệu quả trong việc phòng, chống tham nhũng nhờ vào cơ chế hoạt động độc lập, có quyền hạn mạnh mẽ và được giám sát chặt chẽ bởi các thiết chế khác nhau nhằm đảm bảo tính minh bạch và công bằng.
Bên cạnh đó, việc hoàn thiện khung pháp lý cũng là một yếu tố quan trọng để bảo đảm hoạt động thanh tra đạt hiệu quả cao hơn. Trong đó, Luật Tố cáo cần được tiếp tục sửa đổi, bổ sung theo hướng đảm bảo quyền lợi và an toàn tuyệt đối cho người tố cáo tham nhũng. Việc bảo vệ danh tính và đảm bảo an toàn cho người tố cáo không chỉ giúp khuyến khích công dân tham gia vào công cuộc đấu tranh chống tham nhũng mà còn hạn chế tình trạng trả thù, trù dập, vốn là một trong những rào cản lớn đối với công tác tố giác tham nhũng hiện nay.
Tóm lại, việc nâng cao tính độc lập và trách nhiệm giải trình của cơ quan thanh tra không chỉ giúp hệ thống thanh tra hoạt động hiệu quả hơn mà còn góp phần củng cố niềm tin của nhân dân vào bộ máy nhà nước, tạo tiền đề quan trọng cho một nền quản trị minh bạch, liêm chính.
Hai là, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong công tác thanh tra
Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, việc ứng dụng công nghệ số vào công tác thanh tra là một xu thế tất yếu nhằm nâng cao hiệu quả giám sát, phát hiện và xử lý vi phạm trong quản lý nhà nước. Một trong những giải pháp quan trọng là triển khai hệ thống phân tích dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo (AI) trong giám sát hoạt động của cán bộ, công chức, giúp phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường liên quan đến tham nhũng, lạm dụng chức quyền. Các thuật toán AI có khả năng phân tích khối lượng dữ liệu khổng lồ từ giao dịch tài chính, kê khai tài sản, lịch sử công tác, đơn thư tố cáo và các nguồn thông tin khác để nhận diện những bất thường, từ đó đưa ra cảnh báo sớm cho cơ quan thanh tra.
Bên cạnh đó, việc xây dựng cổng thông tin điện tử tích hợp đóng vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện cho người dân tham gia giám sát và phản ánh các vi phạm trong quản lý nhà nước theo thời gian thực. Hệ thống này cần được thiết kế để đảm bảo tính bảo mật, thuận tiện, minh bạch, cho phép người dân gửi phản ánh kèm theo bằng chứng cụ thể (hình ảnh, video, tài liệu), đồng thời có cơ chế xử lý nhanh chóng, hiệu quả. Nhờ đó, cơ quan thanh tra có thể chủ động hơn trong việc tiếp nhận thông tin, phân tích và xử lý kịp thời các vụ việc có dấu hiệu sai phạm.
Ba là, minh bạch hóa tài chính công và tài sản của cán bộ nhà nước
Minh bạch hóa tài chính công và tài sản của cán bộ, công chức là một trong những biện pháp hữu hiệu để phòng, chống tham nhũng, tạo niềm tin trong xã hội. Một trong những giải pháp trọng tâm là hoàn thiện hệ thống kê khai tài sản điện tử, đảm bảo mọi giao dịch tài chính của quan chức cấp cao đều có thể kiểm soát và đối chiếu dữ liệu. Việc chuyển đổi từ hình thức kê khai giấy sang hệ thống điện tử giúp nâng cao tính chính xác, giảm thiểu gian lận và tạo điều kiện cho công tác thanh tra, kiểm tra được thực hiện hiệu quả hơn.
Song song với đó, cần xây dựng cơ chế giám sát độc lập bằng cách kết hợp các tổ chức xã hội, cơ quan báo chí và tổ chức nghiên cứu để theo dõi, phân tích dữ liệu tài chính và tài sản của quan chức. Cơ chế này không chỉ giúp nâng cao tính minh bạch mà còn tăng cường sự tham gia của công chúng trong việc giám sát hoạt động của bộ máy nhà nước. Một hệ thống kiểm tra chặt chẽ, có sự phối hợp giữa nhiều bên sẽ giúp hạn chế tình trạng “kê khai tài sản hình thức” và đảm bảo các quy định về minh bạch tài chính được thực thi nghiêm túc.
Bốn là, tăng cường phối hợp liên ngành và hợp tác quốc tế
Trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, công tác thanh tra không thể hoạt động đơn lẻ mà cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan trong nước cũng như hợp tác với các tổ chức quốc tế nhằm nâng cao hiệu quả giám sát, điều tra và xử lý vi phạm. Trước hết, cần thiết lập cơ chế kết nối dữ liệu giữa Thanh tra Chính phủ, Kiểm toán Nhà nước, Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao và các cơ quan thực thi pháp luật để đảm bảo quá trình thanh tra – điều tra – xét xử được thống nhất và xuyên suốt. Việc chia sẻ dữ liệu giúp giảm thiểu sự trùng lặp trong công tác kiểm tra, thanh tra, đồng thời tăng cường khả năng phát hiện, xử lý kịp thời những hành vi vi phạm pháp luật.
Bên cạnh đó, việc mở rộng hợp tác với các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) là rất cần thiết nhằm cập nhật các tiêu chuẩn và phương pháp thanh tra hiện đại. Các tổ chức này không chỉ cung cấp nguồn lực tài chính, hỗ trợ kỹ thuật mà còn chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về các mô hình chống tham nhũng, quản trị công tốt nhất. Học hỏi các kinh nghiệm thành công từ quốc tế sẽ giúp Việt Nam hoàn thiện thể chế, nâng cao năng lực của các cơ quan thanh tra và đảm bảo hiệu quả thực thi pháp luật trong bối cảnh mới.
Tóm lại, việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, minh bạch hóa tài chính, tài sản và tăng cường phối hợp trong nước cũng như hợp tác quốc tế là những giải pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, góp phần xây dựng một nền quản trị công minh bạch, liêm chính và hiệu quả.
5.4. Kết luận
Những bài học từ Hồng Kông và Singapore cho thấy rằng cải cách thanh tra không thể chỉ dựa vào việc tăng cường kiểm soát, mà cần phải kết hợp giữa đổi mới thể chế, ứng dụng công nghệ số và tăng cường trách nhiệm giải trình.
Việt Nam cần có một chiến lược tổng thể nhằm cải cách hệ thống thanh tra theo ba hướng chính:
(i) Củng cố cơ chế giám sát độc lập, nâng cao trách nhiệm giải trình, bảo vệ người tố cáo và xây dựng hệ thống kê khai tài sản minh bạch.
(ii) Ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, triển khai nền tảng “Thanh tra số”, tích hợp AI và Big Data để phát hiện sớm các sai phạm, giảm thiểu nguy cơ tham nhũng.
(iii) Phối hợp liên ngành chặt chẽ, kết nối dữ liệu thanh tra – kiểm toán – tư pháp và mở rộng hợp tác quốc tế để tiếp cận các tiêu chuẩn quản trị công hiện đại.
Bằng cách áp dụng những bài học kinh nghiệm quốc tế một cách linh hoạt và phù hợp với điều kiện chính trị – kinh tế – xã hội của Việt Nam, công tác thanh tra sẽ ngày càng minh bạch, hiệu quả hơn, góp phần quan trọng vào việc xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN vững mạnh, liêm chính và phát triển bền vững.
6. Kết luận và kiến nghị
Trong bối cảnh cải cách hành chính và xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, đổi mới tổ chức và hoạt động thanh tra không chỉ là yêu cầu tất yếu mà còn là nhiệm vụ sống còn để hiện thực hóa tầm nhìn của Nghị quyết số 27-NQ/TW. Hệ thống thanh tra cần phát huy vai trò nòng cốt trong việc bảo đảm kỷ luật, kỷ cương, đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, đồng thời đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế và ứng dụng khoa học công nghệ vào quản trị nhà nước. Tuy nhiên, để đạt được những mục tiêu này, cần triển khai đồng bộ một số giải pháp trọng yếu:
Thứ nhất, hoàn thiện khung pháp lý về thanh tra và giám sát
Luật Thanh tra năm 2022 đã có nhiều sửa đổi nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động thanh tra, nhưng vẫn còn những khoảng trống cần tiếp tục được điều chỉnh. Để đảm bảo tính độc lập và khách quan, cần sửa đổi theo hướng tăng cường quyền tự chủ của các cơ quan thanh tra. Đồng thời, cần bổ sung các quy định cụ thể về xử lý vi phạm trong hoạt động thanh tra, chế tài đối với hành vi cản trở, can thiệp bất hợp pháp vào quá trình thanh tra.
Thứ hai, đầu tư mạnh mẽ vào ứng dụng công nghệ số trong thanh tra
Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, việc hiện đại hóa hoạt động thanh tra thông qua chuyển đổi số là xu thế tất yếu. Cần xây dựng hệ thống giám sát thời gian thực, kết nối với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, dữ liệu tài chính và các nền tảng quản lý hành chính công để nâng cao khả năng phát hiện sai phạm. Học tập kinh nghiệm từ Singapore và Hàn Quốc, Việt Nam có thể triển khai nền tảng “Thanh tra số” tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) để phân tích dữ liệu lớn, dự báo rủi ro tham nhũng và tự động hóa quy trình giám sát. Việc ứng dụng công nghệ không chỉ giúp tăng tốc độ xử lý thông tin mà còn giảm thiểu sự can thiệp của con người, qua đó nâng cao tính khách quan và minh bạch trong hoạt động thanh tra.
Thứ ba, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ thanh tra gắn với tiêu chuẩn đạo đức công vụ
Đạo đức nghề nghiệp của cán bộ thanh tra có vai trò quyết định đến hiệu quả hoạt động giám sát và thực thi pháp luật. Cần thiết lập cơ chế đánh giá cán bộ dựa trên hiệu quả công việc và phản hồi từ người dân, qua đó tạo động lực thúc đẩy tính liêm chính, trách nhiệm và chuyên môn. Đồng thời, hệ thống thanh tra cần đẩy mạnh đào tạo chuyên sâu về kỹ năng điều tra tài chính, phân tích dữ liệu và quản trị rủi ro để thích ứng với các phương thức vi phạm ngày càng tinh vi. Hợp tác với các tổ chức quốc tế như OECD, UNDP, Ngân hàng Thế giới để học tập kinh nghiệm và nâng cao năng lực thanh tra cũng là một trong những hướng đi cần ưu tiên.
Tóm lại, đổi mới tổ chức và hoạt động thanh tra không chỉ là yêu cầu cấp bách mà còn là yếu tố quyết định để nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, bảo đảm pháp quyền, tăng cường minh bạch và trách nhiệm giải trình. Việc hoàn thiện pháp luật, ứng dụng công nghệ và nâng cao chất lượng nhân lực sẽ là những giải pháp đột phá giúp hệ thống thanh tra đáp ứng yêu cầu của thời kỳ mới, góp phần xây dựng một nền hành chính công khai, minh bạch và phục vụ lợi ích của nhân dân.
Lê Văn Hùng
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh