Luật Xử lý vi phạm hành chính là công cụ pháp lý quan trọng trong việc đảm bảo kỷ cương, kỷ luật trong điều hành quản lý nhà nước. Tuy nhiên, sau khi tổng kết 10 năm thi hành Luật XLVPHC 2012 và 5 năm thi hành Luật sửa đổi năm 2020 và qua thực tiễn thi hành các quy định trên, đã bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập, sự chồng chéo, thiếu rõ ràng giữa các chủ thể xử phạt, cũng như nhiều quy định đã không còn phù hợp với mô hình của tổ chức, bộ máy nhà nước và chính quyền địa phương hai cấp hiện nay. Với 434/436 đại biểu tham gia (chiếm 90,79% tổng số đại biểu) biểu quyết tán thành, Ngày 25/6/2025 tại kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2025 (sau đây gọi tắt là Luật XLVPHC sửa đổi 2025). Luật này có hiệu lực kể từ ngày 01/7/2025. Luật XLVPHC sửa đổi 2025 có nhiều nội dung được điều chỉnh, sửa đổi, bổ sung so với các quy định trước đây. Bài viết này tập trung nghiên cứu những điểm mới về thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính.
Cụ thể như sau:
Thứ nhất, Luật XLVPHC sửa đổi 2025 bổ sung Điều 37a vào Chương II Phần thứ hai và vào sau Điều 37 về thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính, theo đó, người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính bao gồm:
- Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp;
- Thủ trưởng tổ chức thuộc Bộ, cơ quan ngang Bộ giúp Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước theo ngành, lĩnh vực; Thủ trưởng tổ chức thuộc Bộ, cơ quan ngang Bộ được giao chức năng, nhiệm vụ kiểm tra trong phạm vi quản lý nhà nước của Bộ, cơ quan ngang Bộ, trừ trường hợp Bộ, cơ quan ngang Bộ có các chức danh quy định tại điểm đ khoản 1 Điều 37a;
- Thủ trưởng cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh; Thủ trưởng Chi cục thuộc Cục thuộc Bộ và tương đương; Thủ trưởng Chi cục thuộc cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh và tương đương;
- Thanh tra viên; Trưởng đoàn Thanh tra trong thời hạn thanh tra;
- Chánh Thanh tra của cơ quan thanh tra trong Quân đội nhân dân, Công an nhân dân, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam;
- Chánh Thanh tra của cơ quan thanh tra Cơ yếu; Thủ trưởng cơ quan Thanh tra được thành lập theo điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên;
- Trưởng đoàn kiểm tra của Bộ, cơ quan ngang Bộ trong thời hạn kiểm tra;
- Người có thẩm quyền thuộc các cơ quan, lực lượng: Công an nhân dân; Bộ đội Biên phòng; Cảnh sát biển; Hải quan; Thuế; Quản lý thị trường; Lâm nghiệp và Kiểm lâm; Thủy sản và Kiểm ngư; Thi hành án dân sự;
- Giám đốc, Trưởng đại diện Cảng vụ Hàng hải, Cảng vụ Đường thủy nội địa, Cảng vụ Hàng không; Giám đốc Trung tâm Tần số vô tuyến điện khu vực; Giám đốc Bảo hiểm xã hội khu vực, Giám đốc Bảo hiểm xã hội Việt Nam; Giám đốc Kho bạc Nhà nước, Giám đốc Kho bạc Nhà nước khu vực;
- Chủ tịch Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia; Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước; Trưởng Ban cơ yếu Chính phủ; người đứng đầu cơ quan đại diện ngoại giao, cơ quan lãnh sự, cơ quan khác được ủy quyền thực hiện chức năng lãnh sự của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ở nước ngoài;
- Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, trừ trường hợp Luật Cạnh tranh có quy định khác về thẩm quyền xử phạt đối với hành vi thỏa thuận hạn chế cạnh tranh, lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng vị trí độc quyền, tập trung kinh tế, cạnh tranh không lành mạnh;
- Người có thẩm quyền thuộc Tòa án nhân dân;
- Người có thẩm quyền thuộc Viện kiểm sát nhân dân;
- Trưởng đoàn kiểm toán trong thời hạn kiểm toán, Kiểm toán trưởng Kiểm toán nhà nước.
Như vậy, Luật XLVPHC sửa đổi 2025 không còn quy định thẩm quyền xử phạt của từng chức danh như trước đây (thẩm quyền của Chủ tịch UBND xã, huyện, tỉnh; Trưởng công an xã, huyện, tỉnh…) mà quy định hệ chức danh, hệ lực lượng có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính (quy định thẩm quyền của Chủ tịch UBND các cấp, người có thẩm quyền thuộc lực lượng công an nhân dân, Bộ đội biên phòng, Cảnh sát biển, Hải quan…), tức là chỉ quy định chung và giao Chính phủ quy định cụ thể, chi tiết các chức danh có thẩm quyền xử phạt, thẩm quyền áp dụng các hình thức xử phạt, biện pháp khắc phục hậu quả của từng chức danh. Sự điều chỉnh này nhằm bảo đảm sự phù hợp với những thay đổi khi sắp xếp tổ chức bộ máy, chuyển giao nhiệm vụ giữa các cơ quan, đơn vị, đặc biệt là việc tổ chức chính quyền địa phương hai cấp và một số hệ thống cơ quan, đơn vị đang có lực lượng lớn thực hiện thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính đều tổ chức lại (như Công an, Thanh tra, Quản lý thị trường…).
Tuy nhiên, để bảo đảm tính bao quát, ổn định, đối với một số trường hợp, tuy không thực hiện chức năng quản lý nhà nước nhưng có điều kiện trực tiếp phát hiện ngay hành vi vi phạm, trên cơ sở kế thừa quy định còn phù hợp của Luật XLVPHC trước đây, Luật XLVPHC sửa đổi 2025 cũng quy định cụ thể chức danh có thẩm quyền xử phạt như các chức danh Giám đốc, Trưởng đại diện Cảng vụ Hàng hải, Cảng vụ Đường thủy nội địa, Cảng vụ Hàng không; Giám đốc Trung tâm Tần số vô tuyến điện khu vực … tại điểm i khoản 1 Điều 37a Luật XLVPHC sửa đổi 2025. Đồng thời, quy định rõ với trường hợp thành lập cơ quan, lực lượng mới (không do sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước) chưa được quy định, thì thẩm quyền xử phạt của chức danh thuộc các cơ quan, lực lượng được thành lập mới do Chính phủ quy định sau khi được sự đồng ý của UBTVQH.
Thứ hai, để phù hợp với những yêu cầu của tình hình mới trong bối cảnh thực hiện sắp xếp, tinh gọn bộ máy, song song với việc bổ sung 01 điều quy định về thẩm quyền XPVPHC, tại Khoản 30 Điều 1 Luật XLVPHC sửa đổi 2025 cũng bãi bỏ 16 điều quy định về thẩm quyền của từng chức danh so với Luật XLVPHC trước đây (bãi bỏ các Điều 38, 39, 40, 41, 42, 43, 43a, 44, 45, 45a, 46, 47, 48, 48a, 49, 51).
Thứ ba, Luật XLVPHC sửa đổi 2025 cũng đã sửa đổi, bổ sung quy định về thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính trong trường hợp có sự thay đổi về tên gọi, nhiệm vụ, quyền hạn của chức danh có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính. Trường hợp chức danh có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính theo quy định của Chính phủ có sự thay đổi về tên gọi nhưng không thay đổi về nhiệm vụ, quyền hạn, thì thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính của chức danh đó được giữ nguyên.Trường hợp chức danh có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính theo quy định của Chính phủ có sự thay đổi về nhiệm vụ, quyền hạn do sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước, thì thẩm quyền xử phạt được tiếp tục thực hiện bởi chức danh tiếp nhận chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn đó tương ứng với từng lĩnh vực quản lý nhà nước. Điều này góp phần giải quyết xử lý các tình huống thức tiễn, không để khoảng trống trong thi hành pháp luật khi có sự thay đổi về tổ chức, bộ máy và chức danh.
Thứ tư, Luật XLVPHC sửa đổi 2025 đã điều chỉnh về thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính trong trường hợp giao quyền tại Điều 54. Theo đó, người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính là cấp trưởng, người đứng đầu cơ quan, đơn vị có thể giao cho cấp phó thực hiện thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính. Quy định này nhằm tăng cường tính linh hoạt và hiệu quả trong công tác xử phạt. Việc cho phép cấp phó thực hiện thẩm quyền xử phạt sẽ giúp đẩy nhanh quá trình giải quyết các vụ việc, đặc biệt trong trường hợp cấp trưởng vắng mặt hoặc có quá nhiều vụ việc cần xử lý. Điều này góp phần phân quyền mạnh mẽ hơn, giảm tải cho người đứng đầu và tối ưu hóa nguồn lực của các cơ quan, đơn vị. Nó cũng thể hiện sự tin tưởng vào năng lực và trách nhiệm của đội ngũ cán bộ cấp phó, góp phần nâng cao hiệu quả chung của bộ máy hành chính.
Tóm lại, trước những yêu cầu từ thực tế, trước những tác động bởi chủ trương sắp xếp, tổ chức bộ máy và yêu cầu bảo đảm hệ thống các cơ quan, người có thẩm quyền hoạt động liên tục, thông suốt, không bị gián đoạn thì các quy định của pháp luật nói chung và pháp luật về xử lý vi phạm hành chính nói riêng cần điều chỉnh, sửa đổi cho phù hợp với thực tiễn yêu cầu. Luật XLVPHC sửa đổi năm 2025 được coi là một trong những văn bản pháp luật quan trọng thiết lập cơ sở pháp lý cho việc xử lý các hành vi vi phạm pháp luật trong các lĩnh vực quản lý nhà nước mà chưa đến mức phải xử lý hình sự. Đây sẽ là hành lang pháp lý quan trọng góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, nâng cao chất lượng hoạt động của lực lượng thực thi công vụ, thể hiện quyết tâm của Nhà nước trong việc xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, góp phần nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của người dân, phù hợp với chủ trương tổ chức bộ máy quản lý nhà nước thời gian qua và trong giai đoạn sắp tới.
Nguyễn Thị Hồng Thuý
Trưởng Khoa nghiệp vụ 2, Trường Cán bộ Thanh tra