Khiếu nại là một biểu hiện của tính dân chủ của đất nước, nó là sự cụ thể hoá quyền con người được thể hiện trong Hiến pháp, là công cụ để người dân bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình nói riêng và góp phần phản ánh hiệu quả của việc thực hiện pháp luật của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong hoạt động quản lý hành chính nhà nước nói chung; từ đó thể hiện tính phù hợp và tính cập nhật trong việc đưa pháp luật vào đời sống, góp phần quan trọng trong công cuộc xây dựng, phát triển nền hành chính của quốc gia. Tại Việt Nam, khiếu nại hành chính phát sinh có ở hầu hết các lĩnh vực như đất đai, kinh tế, môi trường, đầu tư… Vì vậy, việc thiết lập một cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính hiệu quả, minh bạch có ý nghĩa hết sức quan trọng để củng cố và tăng cường niềm tin của người dân vào Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa.
1. Đặt vấn đề
Quyền khiếu nại, tố cáo đã được ghi nhận trong Hiến pháp Việt Nam tại điều 30 Hiến pháp 2013 (sửa đổi, bổ sung năm 2025):
“1. Mọi người có quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân.
2. Cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền phải tiếp nhận, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Người bị thiệt hại có quyền được bồi thường về vật chất, tinh thần và phục hồi danh dự theo quy định của pháp luật.
3. Nghiêm cấm việc trả thù người khiếu nại, tố cáo hoặc lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo để vu khống, vu cáo làm hại người khác.”
Về chủ đề “khiếu nại”, trong thực tế, khiếu nại hành chính chiếm đa số trong các vụ việc phát sinh trong quá trình quản lý nhà nước. Theo quy định tại khoản 1 Điều 2 Luật Khiếu nại, khiếu nại là việc công dân, cơ quan, tổ chức theo thủ tục do Luật Khiếu nại quy định, đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình.
Về mặt chủ thể của khiếu nại hành chính, chủ thể khiếu nại là công dân, cơ quan, tổ chức thực hiện quyền khiếu nại. Cơ quan, tổ chức có quyền khiếu nại là cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội – nghề nghiệp, tổ chức kinh tế, đơn vị vũ trang nhân dân. Đây chính là những chủ thể chịu sự quản lý của các cơ quan hành chính nhà nước, các chủ thể nêu trên được thực hiện quyền khiếu nại với điều kiện họ là đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của các quyết định hành chính, hành vi hành chính, hay nói cách khác, quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khiếu nại phải xâm phạm trực tiếp đến quyền và lợi ích của người khiếu nại. Trong hoạt động quản lý nhà nước, quản lý xã hội, các cơ quan nhà nước ban hành các văn bản, quyết định quản lý theo thẩm quyền để thực hiện quyền lực nhà nước buộc công dân, tổ chức phải thực hiện. Các hoạt động đó tác động, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức, làm phát sinh khiếu nại. Ví dụ: cơ quan quản lý hành chính nhà nước trong lĩnh vực xuất nhập cảnh quản lý các thủ tục xuất cảnh, nhập cảnh cho công dân; một bác sĩ cần mở một phòng khám tư cần có những điều kiện, tiêu chuẩn về máy móc, chứng chỉ hành nghề do các cơ quan quản lý hành chính nhà nước yêu cầu, …
Về mặt đối tượng của khiếu nại, đối tượng khiếu nại là quyết định hành chính, hành vi hành chính.
Mục đích chính của khiếu nại là bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của chủ thể khiếu nại (người khiếu nại).
Về hậu quả pháp lý của việc khiếu nại, có hai trường hợp sẽ xảy ra:
– Trường hợp khiếu nại đúng, các cơ quan có thẩm quyền có trách nhiệm khôi phục quyền và lợi ích hợp pháp cho người khiếu nại
– Nếu như đơn khiếu nại sai thì đơn khiếu nại sẽ bị bác bỏ và người khiếu nại không phải chịu trách nhiệm về hành vi khiếu nại của mình.
2. Một số khó khăn, vướng mắc trong giải quyết khiếu nại hành chính hiện nay
Báo cáo công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo về hành chính năm 2025, tính đến hết tháng 9 năm 2025 có 261.566 lượt người đến cơ quan hành chính nhà nước khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh, giảm 28% so với năm 2024. Trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo, cơ quan hành chính nhà nước các cấp đã giải quyết 18.108/22.068 vụ việc khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền, đạt tỷ lệ 82,1%, tăng 0,6% so với năm 2024.
Đáng lưu ý, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương triển khai thực hiện nghiêm túc các Nghị quyết của Quốc hội, Nghị quyết, Kết luận của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Tiếp nhận, giải quyết kịp thời theo thẩm quyền, đúng pháp luật các vụ việc khiếu nại, tố cáo do các cơ quan của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội, đại biểu Quốc hội (ĐBQH) chuyển đến.
Cụ thể, đã xem xét, xử lý, giải quyết 192/375 vụ việc khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh do đại biểu Quốc hội, Đoàn ĐBQH và các cơ quan của Quốc hội chuyển đến, đạt 51,2%. 183/375 đang tiếp tục xem xét xử lý, giải quyết[1].
Thực trạng trên bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân: Những khó khăn, bức xúc, mâu thuẫn từ cơ sở chưa được phát hiện kịp thời và giải quyết thỏa đáng; hệ thống văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước về giải quyết khiếu nại, tố cáo còn thiếu đồng bộ, thống nhất; cơ quan thực hiện chính sách, pháp luật, nhất là về đất đai, nông nghiệp, môi trường… chưa đúng, chưa đầy đủ, chính quyền và cơ quan chức năng chưa chủ động đối thoại với người dân để giải quyết vướng mắc, chưa làm tốt công tác tuyên truyền, vận động người dân chấp hành… Ngoài ra, trong thời gian chuyển giao giữa tổ chức chính quyền địa phương cũ sang chính quyền địa phương 02 cấp mới, nhiều vụ việc khiếu nại còn tồn đọng vẫn tiếp tục chưa được xử lý triệt để do vướng mắc về xác định thẩm quyền, cũng như quy trình giải quyết…
Một vấn đề cần chú ý trong hoạt động khiếu nại là người khiếu nại không phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về hành vi của mình, điều này dẫn đến tình trạng khiếu nại kéo dài, vượt cấp, vượt ngành. Thậm chí có một số đoàn đông đến cơ quan hành chính Nhà nước để khiếu nại trong nhiều năm liền mặc dù đơn khiếu nại đã được giải quyết đúng chức năng, thẩm quyền. Điều này đòi hỏi cần có những biện pháp cụ thể để giải quyết tình trạng này từ những cơ quan, tổ chức có thẩm quyền. Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật đến người dân cần được quan tâm và thực hiện thường xuyên để người dân có thể hiểu và không thực hiện khiếu nại kéo dài, vượt cấp, vượt ngành gây ảnh hưởng đến hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước và tập trung pháp triển kinh tế, chăm lo đời sống trên tinh thần thượng tôn pháp luật.
3. Đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại
Để khắc phục tình trạng trên, cần có những giải pháp để hoàn thiện về pháp lý cũng như nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, cụ thể như sau:
– Một là, cần hoàn thiện pháp luật về khiếu nại. Cần quy định cụ thể trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền nhận và chuyển đơn khiếu nại. Theo đó, các chủ thể này phải được gắn trách nhiệm nhận diện, chuyển đơn đến đúng cơ quan có thẩm quyền giải quyết (không được gửi đơn vượt cấp); nếu vụ việc đã được các cơ quan có thẩm quyền giải quyết hết thẩm quyền thì có thể hướng dẫn cho người dân thực hiện quyền khởi kiện vụ án hành chính tại Toà án để thụ lý giải quyết. Trong trường hợp vụ việc khiếu nại có tính chất phức tạp thì cần có cơ chế tham vấn các chủ thể có liên quan, có thể chỉ đạo cơ quan tham mưu, giúp việc nhằm thu thập, bổ sung thêm thông tin, tài liệu, đánh giá chứng cứ để tìm ra những nội dung, vấn đề cần tiếp tục làm rõ, giải quyết. Xác định điểm dừng trong giải quyết khiếu nại và việc thực hiện quyền khiếu nại của công dân. Cần luật hóa điểm dừng trong công tác tiếp nhận, giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo của công dân là cần thiết nhằm tránh tình trạng đơn vượt cấp, kéo dài như hiện nay. Tuy nhiên Luật cũng cần quy định cụ thể để tránh tình trạng cán bộ lợi dụng “điểm dừng” này hạn chế quyền khiếu nại và tố cáo của người dân. Hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực đối với các chủ thể giải quyết khiếu nại nhằm phòng ngừa, phát hiện hành vi vi phạm của người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại. Cần có cơ chế kiểm soát quyền lực đối với các chủ thể trong giải quyết khiếu nại, từ thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước đến các chủ thể tham mưu việc giải quyết;
– Hai là, xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức có đủ phẩm chất chính trị, đạo đức, trình độ, năng lực, kỹ năng nghiệp vụ trong công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Trong bối cảnh mô hình chính quyền địa phương 02 cấp mới đi vào hoạt động, nhiều cán bộ vẫn còn bỡ ngỡ khi bắt đầu làm quen với công tác tiếp nhận đơn thư cũng như giải quyết khiếu nại. Do đó, cần chú trọng bồi dưỡng để nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ cho các cán bộ thực hiện công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo tại các địa phương. Cần đề cao trách nhiệm của người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo trong việc tiếp công dân, đối thoại với công dân, giải quyết kịp thời ngay tại cấp cơ sở. Bố trí cán bộ làm công tác tiếp công dân và tham mưu giải quyết khiếu nại, tố cáo có tâm huyết, tinh thông nghiệp vụ, có khả năng hướng dẫn, giải thích, thuyết phục để công dân hiểu và chấp hành đúng pháp luật;
– Ba là, cần đề cao công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật đến người dân cần được quan tâm và thực hiện thường xuyên để người dân có thể hiểu và không thực hiện khiếu nại kéo dài, vượt cấp, vượt ngành gây ảnh hưởng đến hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước và tập trung phát triển kinh tế, chăm lo đời sống cho người dân, trên tinh thần thượng tôn pháp luật./.
[1] Anh Huy. Hơn 261.000 lượt người đến cơ quan hành chính nhà nước khiếu nại, tố cáo, kiến nghị(2025). Truy cập 15/10/2025, URL: https://laodong.vn/thoi-su/hon-261000-luot-nguoi-den-co-quan-hanh-chinh-nha-nuoc-khieu-nai-to-cao-kien-nghi-1570806.ldo
Trịnh Văn Hào Sơn
Khoa Nghiệp vụ II- Trường Cán bộ Thanh tra