Tổ chức, hoạt động thanh tra nội bộ đơn vị sự nghiệp công lập

1. Đơn vị sự nghiệp công lập và sự cần thiết thanh tra nội bộ

Theo quy định tại khoản 1, Điều 9, Luật Viên chức 2010, đơn vị sự nghiệp công lập là tổ chức do cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước, tổ chức chính trị xã hội thành lập theo quy định pháp luật, có tư cách pháp nhân, cung cấp dịch vụ công và phục vụ quản lý nhà nước. Đơn vị sự nghiệp công lập được Nhà nước đầu tư xây dựng để hoạt động cung cấp dịch vụ sự nghiệp trong lĩnh vực Nhà nước chịu trách nhiệm cung ứng cho nhân dân, hoặc các lĩnh vực mà khu vực phi Nhà nước không có khả năng đầu tư, không quan tâm đầu tư. Tùy vào từng loại hình đơn vị sự nghiệp công lập, Nhà nước có sự hỗ trợ ngân sách ở cấp độ khác nhau.

Về cơ chế hoạt động, các đơn vị sự nghiệp công lập hoạt động theo chế độ thủ trưởng, đảm bảo nguyên tắc tập trung dân chủ, hạn chế tình trạng lạm quyền, vượt quyền và phòng, chống tham nhũng. Hiện nay, đã có quy định về việc thành lập Hội đồng quản lý tại các đơn vị sự nghiệp công lập tự đảm bảo chi thường xuyên và chi đầu tư và các đơn vị sự nghiệp công lập khác trong trường hợp cần thiết. Về nhân sự tại đơn vị sự nghiệp công lập chủ yếu được tuyển dụng theo vị trí việc làm, theo hợp đồng làm việc, quản lý và sử dụng với tư cách viên chức.

Về cơ cấu tổ chức quản lý đơn vị sự nghiệp công lập, Điều 9, Luật Viên chức năm 2010 quy định chia thành 2 nhóm: Đơn vị sự nghiệp công lập được tự chủ hoàn toàn về nhiệm vụ, tài chính, tổ chức bộ máy, nhân sự; Đơn vị sự nghiệp công lập chưa được giao tự chủ hoàn toàn về nhiệm vụ, tài chính, tổ chức bộ máy, nhân sự. Theo quy định của Nghị định số 60/2021/NĐ-CP ngày 21/6/2021 của Chính Phủ về cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập thì cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập có thể chia thành 4 loại: Đơn vị sự nghiệp công tự đảm bảo chi thường xuyên và chi đầu tư; Đơn vị sự nghiệp công tự đảm bảo chi thường xuyên; Đơn vị sự nghiệp công tự đảm bảo một 1 phần chi thường xuyên; Đơn vị sự nghiệp công do ngân sách Nhà nước đảm bảo chi thường xuyên.

Đơn vị sự nghiệp công lập đa dạng, hoạt động ở nhiều lĩnh vực, có thể trực thuộc các cơ quan khác nhau như: Đơn vị sự nghiệp công lập thuộc phạm vi quản lý của Bộ và Cơ quan ngang bộ; Đơn vị sự nghiệp công lập thuộc cơ quan thuộc Chính phủ; Đơn vị sự nghiệp công lập thuộc phạm vi quản lý của Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; Đơn vị sự nghiệp công lập thuộc UBND huyện, quận, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh. Các đơn vị sự nghiệp công lập cũng có quy mô, mô hình quản lý khác nhau. Có đơn vị sự nghiệp công lập quy mô nhỏ như các trường phổ thông, tiểu học, mẫu giáo… Có đơn vị sự nghiệp công lập có quy mô lớn như các trường đại học, bệnh viện, có đơn vị sự nghiệp có quy mô đặc biệt lớn như Đại học quốc gia Hà Nội, Đại học quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, trong đó có nhiều đơn vị, trường đại học trực thuộc.

Như vậy, các đơn vị sự nghiệp công lập có quy mô khác nhau, cơ cấu tổ chức khác nhau, quy mô quản lý tài chính, tài sản, ngân sách nhà nước cấp cũng khác nhau. Do vậy, đối với đơn vị sự nghiệp công lập tùy theo đặc điểm, quy mô, cơ cấu tổ chức để lựa chọn tổ chức hoạt động thanh tra nội bộ cho phù hợp.

Thanh tra, kiểm tra là một chức năng thiết yếu trong công tác quản lý. Hoạt động thanh tra giúp chủ thể quản lý xem xét, đánh giá việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ của cơ quan, tổ chức, cá nhân thuộc quyền quản lý. Hoạt động thanh tra nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật, phát hiện những sơ hở trong cơ chế quản lý,chính sách, pháp luật để kiến nghị với Nhà nước các biện pháp khắc phục; phát huy nhân tố tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả, hiệu lực của hoạt động quản lý nhà nước, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, các quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan,tổ chức và cá nhân. Thanh tra gắn liền với quản lý, với tư cách là một chức năng, là một giai đoạn của chu trình quản lý. Do vậy, việc tổ chức hoạt động thanh tra nội bộ đơn vị sự nghiệp công lập là hết sức cần thiết, hoạt động thanh tra nội bộ đơn vị sự nghiệp công lập hướng tới các mục đích sau:

Thứ nhất, tổ chức việc thanh tra nội bộ để tăng cường công tác quản lý của đơn vị sự nghiệp công lập, bảo đảm việc chấp hành chính sách, pháp luật, việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được giao đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân thuộc phạm vi quản lý của đơn vị sự nghiệp công lập.

Thứ hai, việc thanh tra nội bộ giúp phát hiện kịp thời những hạn chế, bất cập trong quản lý nội bộ, các quy định, nội quy, quy chế của đơn vị sự nghiệp công lập nhằm khắc phục và sửa đổi kịp thời.

Thứ ba, việc thanh tra nội bộ để phòng ngừa, phát hiện, xử lý các hành vi vi phạm trong nội bộ. Qua công tác thanh tra nội bộ có thể giúp ngăn chặn kịp thời hành vi vi phạm để cho công tác quản lý nội bộ tốt hơn, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nội bộ đơn vị sự nghiệp.

Thứ tư, việc thanh tra nội bộ đơn vị sự nghiệp công lập sẽ giúp các tổ chức, cá nhân trong đơn vị sự nghiệp công lập thực hiện đúng quy định. Thông qua hoạt động thanh tra nội bộ sẽ chấn chỉnh kịp thời đối với các hành vi vi  phạm, hướng dẫn cấp dưới thực hiện đúng, có hiệu quả nhiệm vụ được giao, đồng thời nắm bắt được những khó khăn, vướng mắc của cấp dưới để có biện pháp tháo gỡ kịp thời.

2. Thực trạng quy định và thực hiện thanh tra nội bộ đơn vị sự nghiệp công lập

Luật Thanh tra năm 2010 chưa có quy định về hoạt động thanh tra nội bộ đơn vị sự nghiệp công lập. Nhưng trên thực tế có nhiều đơn vị sự nghiệp công lập tổ chức và hoạt động thanh tra, kiểm tra nội bộ đơn vị sự nghiệp công lập theo nhu cầu thực tế do thủ trưởng cơ quan, đơn vị quyết định.  Một số đơn vị sự nghiệp công lập ban hành quy chế riêng dựa trên cơ sở quy định của Luât Thanh tra, nghị định hướng dẫn thi hành, thông tư về quy trình nghiệp vụ tiến hành thanh tra của Thanh tra Chính phủ. Tổ chức, tên gọi, nhiệm vụ, quyền hạn thanh tra nội bộ có sự khác nhau, có nơi tổ chức thành phòng thanh tra nội bộ, có nơi gộp chung là phòng thanh tra, pháp chế…

Luật Thanh tra năm 2022 có quy định về hoạt động thanh tra nội bộ đơn vị sự nghiệp công lập làm cơ sở pháp lý cho hoạt động này. Tuy nhiên, Luật Thanh tra năm 2022 không quy định chi tiết về hoạt động thanh tra nội bộ đơn vị sự nghiệp mà chỉ quy định chung: “Căn cứ vào quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, cơ quan khác của Nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập thành lập tổ chức thanh tra nội bộ hoặc bố trí cán bộ làm công tác thanh tra nội bộ theo quy định của Chính phủ để giúp Thủ trưởng cơ quan, đơn vị thực hiện công tác thanh tra trong phạm vi quản lý của mình. Thủ trưởng cơ quan, đơn vị có trách nhiệm tổ chức và chỉ đạo hoạt động thanh tra nội bộ trong cơ quan, đơn vị mình.” (khoản 2, Điều 115 Luật Thanh tra 2022).

Nghị định số 43/2023/NĐ-CP ngày 30/6/2023 quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thanh tra, có quy định cụ thể hóa giao cho Thủ trưởng đơn vị sự nghiệp công lập tổ chức việc thanh tra nội bộ để tăng cường công tác quản lý, bảo đảm việc chấp hành chính sách, pháp luật, việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được giao đối với cơ quan tổ chức, cá nhân thuộc phạm vi quản lý của cơ quan thuộc Chính phủ và đơn vị sự nghiệp công lập. Căn cứ chức năng, nhiệm vụ và nhu cầu quản lý của mình, đơn vị sự nghiệp công lập có thể thành lập tổ chức thanh tra hoặc giao cho bộ phận, đơn vị hoặc bố trí người làm công tác thanh tra nội bộ. Thủ trưởng đơn vị sự nghiệp công lập trực tiếp chỉ đạo hoạt động thanh tra nội bộ; trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, ban hành quy định về quy trình thanh tra nội bộ, kế hoạch thanh tra hàng năm khi xét thấy cần thiết, bảo đảm phù hợp với quy định của pháp luật về thanh tra.

Như vậy, kể cả Luật Thanh tra năm 2022 và Nghị định số 43/2023/NĐ-CP ngày 30/6/2023 quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thanh tra không quy định cụ thể về hoạt động thanh tra nội bộ của đơn vị sự nghiệp công lập mà giao cho thủ trưởng đơn vị sự nghiệp công lập quyết định bảo đảm phù hợp với quy định của pháp luật về thanh tra.

3. Các biện pháp triển khai hoạt động thanh tra nội bộ của đơn vị sự nghiệp công lập

Trên cơ sở quy định của Luật Thanh tra năm 2022 và Nghị định số 43/2023/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thanh tra, để tiến hành tổ chức và hoạt động thanh tra nội bộ, đơn vị sự nghiệp công lập cần triển khai các công tác sau:

Thứ nhất, Thủ trưởng đơn vị sự nghiệp công lập cần ban hành Quy định về tổ chức, hoạt động thanh tra nội bộ đơn vị sự nghiệp, phù hợp với quy định của pháp luật thanh tra, đặc thù đơn vị sự nghiệp công lập. Quy định cần cụ thể, rõ ràng và là cơ sở triển khai hoạt động thanh tra nội bộ phù hợp với thực tiễn.

Thứ hai, thành lập bộ phận làm nhiệm vụ thanh tra nội bộ phù hợp với quy mô, cơ cấu tổ chức, yêu cầu của công tác quản lý. Thanh tra là một chức năng, bộ phận của quản lý, phục vụ cho công tác quản lý. Do vậy, căn cứ chức năng, nhiệm vụ và nhu cầu quản lý của mình, đơn vị sự nghiệp công lập có thể thành lập tổ chức thanh tra hoặc giao cho bộ phận, đơn vị hoặc bố trí người làm công tác thanh tra nội bộ.

Bố trí cán bộ làm công tác thanh tra nội bộ. Bảo đảm các điều kiện về thời gian, phương tiện làm việc cho hoạt động thanh tra nội bộ. Thủ trưởng đơn vị sự nghiệp quy định chế độ chính sách đối với cán bộ làm công tác thanh tra nội bộ, điều kiện tiến hành hoạt động thanh tra cho phù hợp.

Thứ ba, ban hành kế hoạch thanh tra hàng năm. Bộ phận thanh tra nội bộ, căn cứ vào quy định về thanh tra nội bộ của đơn vị sự nghiệp công lập và nhu cầu thực tế, dự thảo kế hoạch thanh tra của năm trình Thủ trưởng đơn vị ban hành. Thủ trưởng đơn vị sự nghiệp công lập ban hành kế hoạch thanh tra hàng năm khi xét thấy cần thiết, bảo đảm phù hợp với quy định của pháp luật về thanh tra. Trên cơ sở kế hoạch thanh tra của năm, Thủ trưởng đơn vị sự nghiệp công lập trực tiếp chỉ đạo hoạt động thanh tra nội bộ theo quy định.

Thứ tư, về trình tự, thủ tục thanh tra nội bộ đơn vị sự nghiệp công lập, được thực hiện theo Quy định về hoạt động thanh tra nội bộ đơn vị sự nghiệp do thủ trưởng đơn vị sự nghiệp công lập ban hành phù hợp với quy định của pháp luật thanh tra, đặc thù đơn vị sự nghiệp. Hoạt động thanh tra nội bộ có thể thực hiện theo trình tự sau:

– Ban hành quyết định thanh tra nội bộ: Căn cứ vào kế hoạch của năm hoặc theo yêu cầu công tác quản lý, giải quyết đơn, thủ trưởng đơn vị sự nghiệp công lập ban hành quyết định thanh tra nội bộ.

– Thành lập đoàn thanh tra nội bộ, bao gồm trưởng đoàn, các thành viên. Ngoài cán bộ được giao chuyên trách làm công tác thanh tra có thể trưng tập thêm cán bộ ở các phòng, ban khác. Thủ trưởng đơn vị trực tiếp chỉ đạo công tác thanh tra. Thời hạn thanh tra có thể từ 10-20 ngày làm việc, tùy theo nội dung thanh tra.

– Chuẩn bị thanh tra: Đoàn thanh tra tiến hành các công việc chuẩn bị để tiến hành thanh tra, xây dựng kế hoạch tiến hành thanh tra, yêu cầu đối tượng thanh tra báo cáo. Thanh tra nội bộ cần tiến hành nhanh chóng và kịp thời, nên công tác chuẩn bị phải cụ thể, rõ ràng.

– Tiến hành thanh tra trực tiếp: Tổ chức họp để công bố quyết định thanh tra ngắn gọn, hiệu quả giúp đối tượng nắm bắt được mục đích, yêu cầu của cuộc thanh tra, các nhiệm vụ cần thực hiện. Tiến hành các biện pháp thanh tra, thu thập thông tin, tài liệu xem xét làm rõ các nội dung thanh tra. Các biện pháp, cách làm phù hợp với hoạt động thanh tra nội bộ như: Yêu cầu đối tượng thanh tra báo cáo theo đề cương; Yêu cầu đối tượng thanh tra cung cấp hồ sơ, tài liệu; Yêu cầu người có trách nhiệm, người có liên quan giải trình về những vấn đề chưa rõ; Kiểm tra, xác minh sự việc hoặc làm rõ những vấn đề liên quan đến sự việc đã và đang xảy ra. Trong quá trình thanh tra nếu phát hiện hành vi vi phạm có thể gây hậu quả cho đơn vị sự nghiệp, Trưởng đoàn thanh tra nội bộ báo cáo ngay với thủ trưởng đơn vị để kịp thời đình chỉ hành vi vi phạm.

– Báo cáo kết quả thanh tra: Trưởng đoàn thanh tra có trách nhiệm báo cáo kết quả thanh tra. Báo cáo kết quả thanh tra bao gồm các nội dung:  Kết luận cụ thể về từng nội dung đã tiến hành thanh tra; Xác định rõ tính chất, mức độ, hậu quả của hành vi vi phạm; nguyên nhân, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm (nếu có); Ý kiến khác nhau (nếu có) giữa thành viên khác của Đoàn thanh tra với Trưởng đoàn thanh tra về nội dung báo cáo kết quả thanh tra; Biện pháp xử lý đã được áp dụng và kiến nghị giải pháp, biện pháp xử lý, khắc phục hậu quả (nếu có).

– Kết luận thanh tra: Trưởng đoàn thanh tra chịu trách nhiệm dự thảo kết luận thanh tra trình người ra quyết định thanh tra xem xét. Kết luận thanh tra bao gồm các nội dung: Đánh giá việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn được giao của đối tượng thanh tra; Kết luận về nội dung thanh tra; Xác định rõ tính chất, mức độ, hậu quả của hành vi vi phạm; nguyên nhân, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm pháp luật (nếu có); Biện pháp xử lý theo thẩm quyền và kiến nghị giải pháp, biện pháp xử lý, khắc phục hậu quả (nếu có) để bảo đảm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của đối tượng thanh tra, của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan; Hạn chế, bất cập của cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật có liên quan và kiến nghị khắc phục.

Trong quá trình xây dựng dự thảo kết luận thanh tra, người ra quyết định thanh tra có thể quyết định xin ý kiến cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan về một hoặc một số nội dung của dự thảo kết luận thanh tra. Người ra quyết định thanh tra ký ban hành kết luận thanh tra. Kết luận thanh tra cần được công khai cho đối tượng thanh tra và quán triệt việc thực hiện kết luận. Đối tượng thanh tra thực hiện đầy đủ, kịp thời, đúng thời hạn yêu cầu, kiến nghị, quyết định xử lý sau thanh tra.

Thứ năm, xử lý kết quả thanh tra nội bộ đơn vị sự nghiệp công lập

Trên cơ sở kết luận thanh tra, thủ trưởng đơn vị sự nghiệp công lập chỉ đạo đối tượng thanh tra thực hiện kết luận thanh tra, ban hành quyết định xử lý về thanh tra. Áp dụng biện pháp theo thẩm quyền để giải quyết khó khăn, vướng mắc của đối tượng thanh tra, khắc phục những sơ hở, bất cập trong các quy định quản lý nội bộ của đơn vị sự nghiệp công lập.

Kết luận

Thanh tra nội bộ là công tác quan trọng, nhất là trong đơn vị sự nghiệp công lập có quy mô lớn bao gồm nhiều bộ phận, nhiều đơn vị trực thuộc. Do vậy, trên cơ sở quy định chung của Luật Thanh tra năm 2022, các đơn vị sự nghiệp công lập có nhu cầu cần ban hành quy định cụ thể để tổ chức và hoạt động thanh tra nội bộ trong đơn vị sự nghiệp công lập cho phù hợp. Nếu tổ chức tốt công tác thanh tra nội bộ trong đơn vị sự nghiệp công lập sẽ giúp cho công tác quản lý của đơn vị được thực hiện có hiệu quả hơn.

TS. Phạm Tuấn Anh

Phó trưởng Khoa Nghiệp vụ II, Trường Cán bộ Thanh tra