Điểm mới của Luật Phòng, chống tham nhũng 2018 trong việc xác định hành vi tham nhũng

Tại kỳ họp thứ 6 của Quốc hội khóa XIV vừa qua, Quốc hội đã chính thức thông qua Luật Phòng, chống tham nhũng 2018 (Luật PCTN). Luật PCTN năm 2018 quy định về phòng ngừa, phát hiện tham nhũng; xử lý tham nhũng và hành vi khác vi phạm pháp luật về PCTN. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để toàn xã hội thực hiện việc đấu tranh, phòng ngừa, phát hiện tham nhũng và xử lý hành vi tham nhũng.

Luật PCTN 2018 có rất nhiều điểm mới căn bản so với Luật PCTN trước đây, một trong những nội dung quan trọng của Luật PCTN 2018 là mở rộng phạm vi điều chỉnh của Luật ra khu vực ngoài Nhà nước, trên cơ sở đó, xác định các hành vi tham nhũng. Quy định này thể hiện tinh thần từng bước mở rộng phạm vi điều chỉnh của Luật đối với khu vực ngoài Nhà nước cho phù hợp với quan điểm chỉ đạo tại Kết luận số 10-KL/TW ngày 26/12/2016 của Bộ Chính trị về việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 3 khóa X về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác PCTN, lãng phí; đồng bộ quy định của Bộ luật Hình sự khi đã mở rộng quy định việc xử lý trách nhiệm hình sự đối với một số tội phạm về chức vụ trong các tổ chức, doanh nghiệp ngoài Nhà nước; phù hợp với yêu cầu của Công ước Liên Hợp Quốc về Chống tham nhũng mà Việt Nam là thành viên.

1. Quy định của Pháp luật về hành vi tham nhũng

Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2005 xác định: Tham nhũng là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi. Theo đó, tại Điều 3 Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2005, các hành vi tham nhũng bao gồm: Tham ô tài sản; Nhận hối lộ; Lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi; Lạm quyền trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng với người khác để trục lợi; Giả mạo trong công tác vì vụ lợi; Đưa hối lộ, môi giới hối lộ được thực hiện bởi người có chức vụ, quyền hạn để giải quyết công việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc địa phương vì vụ lợi; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn sử dụng trái phép tài sản của Nhà nước vì vụ lợi; Nhũng nhiễu vì vụ lợi; Không thực hiện nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để bao che cho người có hành vi vi phạm pháp luật vì vụ lợi; cản trở, can thiệp trái pháp luật vào việc kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án vì vụ lợi.

Tại Khoản 1, Điều 3 Luật PCTN 2018, kế thừa quan niệm về hành vi tham nhũng của Luật PCTN 2005, theo đó, tham nhũng là hành vi của người có chức vụ quyền hạn, đã lợi dụng chức vụ quyền hạn đó vì vụ lợi. Tuy nhiên, tại Điều 2, các hành vi tham nhũng được chia thành hai loại: Các hành vi tham nhũng trong khu vực Nhà nước do người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan, tổ chức, đơn vị khu vực Nhà nước thực hiện và các hành vi tham nhũng trong khu vực ngoài Nhà nước do người có chức vụ, quyền hạn trong doanh nghiệp, tổ chức, khu vực Nhà nước thực hiện, cụ thể:

– Các hành vi tham nhũng trong và ngoài khu vực Nhà nước do người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan, tổ chức, đơn vị khu vực Nhà nước thực hiện, bao gồm: Tham ô tài sản; Nhận hối lộ; Lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi; Lạm quyền trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng đối với người khác để trục lợi; Giả mạo trong công tác vì vụ lợi; Đưa hối lộ, môi giới hối lộ để giải quyết công việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc địa phương vì vụ lợi; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn sử dụng trái phép tài sản công vì vụ lợi; Nhũng nhiễu vì vụ lợi; Không thực hiện, thực hiện không đúng hoặc không đầy đủ nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để bao che cho người có hành vi vi phạm pháp luật vì vụ lợi; cản trở, can thiệp trái pháp luật vào việc giám sát, kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án vì vụ lợi.

– Các hành vi tham nhũng trong khu vực ngoài Nhà nước do người có chức vụ, quyền hạn trong doanh nghiệp, tổ chức, khu vực Nhà nước thực hiện, bao gồm: Tham ô tài sản; Nhận hối lộ; Đưa hối lộ, môi giới hối lộ để giải quyết công việc của doanh nghiệp, tổ chức mình vì vụ lợi.

2. Một số điểm mới của Luật Phòng chống tham nhũng 2018 về hành vi tham nhũng

Như vậy, so với quy định của Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2005 về hành vi tham nhũng, thì quy định của Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 có một số điểm mới sau:

– Thứ nhất: Về cơ bản các hành vi tham nhũng vẫn được giữ nguyên, nhưng trong Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2005 quy định chung liệt kê thành 12 hành vi tham nhũng, tuy nhiên trong Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 phân chia thành 02 nhóm chính, trong khu vực Nhà nước và ngoài khu vực Nhà nước.

Việc xây dựng văn hóa kinh doanh lành mạnh, không tham nhũng có vai trò quan trọng đối với cả khu vực trong và ngoài Nhà nước. Vì vậy Luật PCTN 2018 quy định trách nhiệm của tất cả các doanh nghiệp, tổ chức kinh tế nói chung trong việc xây dựng quy tắc đạo đức nghề nghiệp, quy tắc đạo đức kinh doanh, quy tắc ứng xử, cơ chế kiểm soát nội bộ nhằm phòng ngừa tham nhũng. Bên cạnh đó, Luật quy định áp dụng bắt buộc một số chế định của Luật đối với một số loại hình tổ chức xã hội, doanh nghiệp, gồm: Công ty đại chúng, tổ chức tín dụng và tổ chức xã hội do Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Nội vụ hoặc Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định thành lập hoặc phê duyệt điều lệ có huy động các khoản đóng góp của nhân dân để hoạt động từ thiện. Đây là các doanh nghiệp, tổ chức có huy động vốn đóng góp của nhiều cổ đông, hoạt động của loại hình doanh nghiệp này (Công ty đại chúng) có ảnh hưởng đến sự phát triển lành mạnh của nền kinh tế hoặc có huy động các khoản đóng góp của nhân dân để hoạt động từ thiện, nên dễ phát sinh tham nhũng, do đó cần áp dụng một số biện pháp phòng, chống tham nhũng trong doanh nghiệp, tổ chức khu vực ngoài Nhà nước.

Việc quy định này là hoàn toàn phù hợp với cơ cấu tổ chức của Nhà nước cũng như phân loại được đối tượng tham nhũng, phù hợp với tình hình thực tiễn ở nước ta. Đồng thời, việc mở rộng vấn đề đấu tranh phòng, chống tham nhũng sang khu vực ngoài Nhà nước là phù hợp với xu hướng của quốc tế.

– Thứ hai: Kết cấu trong một số hành vi được quy định lại như sau:

Để đảm bảo tính đồng bộ trong việc xác định hành vi tham nhũng như trên, một số hành vi có cơ cấu lại cho phù hợp, thống nhất với việc nhận diện hành vi tham nhũng trong tình hình mới, cụ thể:

Hành vi “Đưa hối lộ, môi giới hối lộ được thực hiện bởi người có chức vụ, quyền hạn để giải quyết công việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc địa phương vì vụ lợi” được sửa đổi “Đưa hối lộ, môi giới hối lộ để giải quyết công việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc địa phương vì vụ lợi”

Hành vi “Không thực hiện nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi” được sửa đổi “Không thực hiện, thực hiện không đúng hoặc không đầy đủ nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi”.

Trên cơ sở đó, việc “xử lý người có hành vi tham nhũng” theo quy định của Luật PCTN 2005 trước đây, được thay bằng “xử lý tham nhũng” nhằm phù hợp với phạm vi điều chỉnh của luật, bao gồm cả việc xử lý người có hành vi tham nhũng, xử lý cơ quan, tổ chức, cá nhân có hành vi khác vi phạm pháp luật về phòng, chống tham nhũng. Điều này thể hiện sự nghiêm minh trong xử lý tham nhũng và các hành vi vi phạm pháp luật về phòng, chống tham nhũng.

Những quy định của Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 nói chung và những sửa đổi, bổ sung trong việc xác định hành vi tham nhũng nói riêng, sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả thực thi Luật PCTN và hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng trong thời gian tới./.

TS. Nguyễn Thị Hồng Thúy – Phó Trưởng Khoa QLNN và PCTN